چرا مریلین مونرو هرگز بچه دار نشد؟

یکی دیگر از عوامل موثر در ایجاد آندومتریوز ازدواج کردن و بچه‌دار شدن در سنین بالاست.

  
کمتر کسی پیدا می‌شود که مریلین مونرو، بازیگر و خواننده مشهور دهه 50 میلادی را نشناسد اما در عین حال خیلی‌ها از داستان مبارزه او با آندومتریوز بی‌خبر هستند؛ نوعی بیماری‌ شایع در بین خانم‌ها که باعث می‌شود بافت داخلی رحم در محلی غیر از رحم کاشته شود و هر ماه با قاعدگی، خونریزی و درد ایجاد کند. مریلین عاشق بچه‌ها بود اما هیچ وقت نتوانست بچه‌دار شود. در واقع او بارها سقط جنین ناخواسته داشت و پزشکان علت آن را بیماری آندومتریوز تشخیص داده بودند. حتی بعضی‌ها معتقدند یکی از دلایل افسردگی و اعتیاد او به قرص‌های مسکن، همین بیماری بوده است. حال اگر کنجکاو شده‌اید که بدانید این بیماری دردناک چیست و چه عوامل خطری دارد، صحبت‌های دکتر شیرین قاضی‌زاده‌احسایی، فوق‌تخصص زنان و زایمان و استاد دانشگاه علوم‌پزشکی تهران را از دست ندهید.

وقتی رحم به خود اکتفا نمی‌کند. . .
کاشته شدن بافت رحم در قسمتی غیر از جدار داخلی رحم را «آندومتریوز» می‌نامند. آندومتر یا لایه داخلی رحم به‌طور طبیعی هر ماه در پایان سیکل خونریزی می‌کند و همراه خون قاعدگی دفع می‌شود اما گاهی اوقات قسمت‌هایی از این بافت به صورت پراکنده در لگن روی تخمدان‌ها یا سطح روده، حالب، مثانه و. . . را می‌گیرد و هر ماه در زمان قاعدگی شروع به خونریزی و ایجاد درد می‌کند. این بیماری همچنین می‌تواند در تخمدان‌ها ایجاد کیست کند و بعد به تدریج باعث چسبندگی و ناباروری شود. در ادامه به عوامل خطر این بیماری می‌پردازیم.

شرایط محیطی و زندگی مدرن
عوامل خطر این بیماری خیلی شناخته شده نیست اما با توجه به اینکه شیوع آندومتریوز در جوامع پیشرفته بیشتر از جوامع سنتی است به نظر می‌رسد عوامل محیط زیست در پیداش آن نقش داشته باشد. برای مثال استفاده بیش از حد از آفت‌کش‌ها در کشاورزی، استفاده از مواد پلاستیکی و نایلون‌ها، فتالات موجود در پلاستیک، سموم حاصل از سوختن این مواد در هوا و استفاده بیش از حد از مواد شوینده و سفیدکننده همگی می‌توانند وضعیت هورمونی خانم‌ها و آقایان را دچار اختلال کنند و باعث مشکلاتی چون آندومتریوز، بلوغ زودرس، یائسگی زودرس و انواع کیست‌های تخمدان شوند. حتی دیده شده که مصرف فتالات طی بارداری می‌تواند بر جنین دختر تاثیر منفی بگذارد و اختلالات را به دو تا سه نسل بعد هم منتقل کند.

تاخیر در ازدواج و بارداری
یکی دیگر از عوامل موثر در ایجاد آندومتریوز ازدواج کردن و بچه‌دار شدن در سنین بالاست؛ در حالی که بارداری در سنین مناسب (حدود 20 تا 25 سالگی) از بسیاری از مشکلات خانم‌ها جلوگیری می‌کند؛ برای مثال ثابت شده خانم‌هایی که در سن پایین‌تر باردار می‌شوند کمتر دچار کیست‌های تخمدان، فیبروم‌های رحمی و. . . می‌شوند بنابراین به تاخیر انداختن بارداری زمینه را برای بیماری‌هایی مثل فیبروم و آندومتریوز فراهم می‌کند.

ناهنجاری مادرزادی دستگاه تناسلی
یکی از عوامل نادری که باعث ایجاد آندومتریوز از سنین پایین و حدود 15 سالگی می‌شود، ناهنجاری مادرزادی در دستگاه تناسلی است. در این وضعیت، انسداد مادرزادی راه خروج خون باعث می‌شود خون قاعدگی دفع نشود یا به صورت ناکامل دفع شود. به این ترتیب خون به تدریج داخل شکم پس می‌زند و ایجاد آندومتریوز می‌کند بنابراین حتما باید این انسداد رفع شود تا آندومتریوز عود نکند.

ژنتیک و اختلال سیستم ایمنی
خون قاعدگی در 20 تا 30 درصد از خانم‌ها به داخل شکم پس می‌زند اما سیستم ایمنی بدن طوری طراحی شده که این خون را دفع می‌کند و اجازه نمی‌دهد روی بافت‌ها کاشته شود. با این حال اگر از لحاظ ژنتیکی اختلال در سیستم ایمنی وجود داشته باشد ممکن است بدن نتواند قطعات آندومتر را دفع کند و فرد به مرور دچار بیماری آندومتریوز می‌شود بنابراین مسئله ژنتیک در این زمینه بی‌تاثیر نیست.

تنگی و چرخش  دهانه رحم
هرچه خروج خون با سختی بیشتری صورت گیرد، میزان خون برگشتی به داخل شکم بیشتر شده و احتمال آندومتریوز افزایش می‌یابد. برای مثال گاهی اوقات رحم به سمت عقب و ستون فقرات می‌چرخد و باعث می‌شود پس زدن خون قاعدگی داخل شکم بیشتر شود. تنگی دهانه رحم نیز اگر خیلی شدید باشد ممکن است احتمال آندومتریوز را افزایش دهد اما این موضوع بعید است چون خون قاعدگی معمولا لخته نمی‌شود و حالت روان دارد بنابراین از یک منفذ بسیار ریز هم عبور می‌کند مگر اینکه میزان خونریزی خیلی شدید باشد و داخل رحم لخته ایجاد شود. در این موارد لخته نمی‌تواند دفع شود یا دفعش دردناک خواهد بود.

جراحی‌های رحم
جراحی‌های رحمی مثل سزارین و هیسترکتومی (عمل برداشتن رحم) می‌توانند با احتمال آندومتریوز جدار همراه باشند؛ برای مثال در جراحی سزارین اگر سلول‌های لایه داخلی آندومتر، زیر پوست بیمار باقی بمانند و فرد زمینه ژنتیک مساعد داشته باشد، ممکن است به آندومتریوز جدار مبتلا شود. به همین دلیل همیشه باید با دقت در پایان عمل سزارین، لایه زیر پوست را با سرم شست‌وشو دهیم تا اگر احیانا آلودگی با سلول‌های داخل رحمی پیدا کرده باشد این آلودگی برطرف شود. پس به دنبال عمل جراحی رحم، آندومتریوز داخل لگن بیشتر نمی‌شود بلکه احتمال آندومتریوز جدار در محل عمل بیشتر می‌شود که درمان آن نیز جراحی است.

سن بین 24 تا 45 سال
غیر از موارد ناهنجاری‌های دستگاه تناسلی که باعث می‌شوند آندومتریوز از سنین 15 تا 17 سالگی دیده شود، این بیماری معمولا در سنین 24 تا 45 سالگی اتفاق می‌افتد. اما متاسفانه امروزه شاهد وقوع آن در سنین قبل از 20 سالگی و بعد از 45 سالگی نیز هستیم که این موضوع قاعدتا به نوع زندگی و عوامل محیطی برمی‌گردد.

انتقال سلول‌های آندومتر توسط عروق یا مایع لنف
این مورد از آندومتریوز بسیار نادر است و موارد استثنایی از آن در تاریخچه پزشکی ذکر شده است. برای مثال خانم‌هایی بوده‌اند که آندومتریوز ریه داشتند و موقع عادت‌ماهانه‌شان سرفه‌های خون‌آلود پیدا می‌کردند؛ به عبارتی خون در ریه‌شان ظاهر می‌شد. برای علت این بیماری نیز گفته می‌شود که شاید سلول‌های آندومتر از طریق مایع لنف یا عروق به ریه منتقل می‌شوند.

رشد سلول‌های جنینی و دگرگونی بافتی
این نظریه در مورد آندومتریوز «متاپلازی سلومیک» نام دارد. در این نظریه عقیده براین است که خود سلول‌ها تبدیل به بافت آندومتر می‌شوند؛ بدون اینکه خون قاعدگی برگشت پیدا کند. این حالت گاهی در بیماران مبتلا به کیست درموئید دیده می‌شود. این کیست از بافت پوستی و از منشا جنین است. در واقع بعضی اوقات مو، غدد چربی، عرق و. . . در تخمدان یک کیست جنینی ایجاد می‌کنند که گاهی بافت آندومتر نیز در داخل آن تشکیل می‌شود و فرد را به آندومتریوز مبتلا می‌کند.

این بیماری چه علائمی دارد؟
یکی از مهم‌ترین علائم این بیماری قاعدگی دردناک است. این درد با بالاتر رفتن سن شدید‌تر شده و به مرور باعث می‌شود بیمار روزهای بیشتری از قاعدگی‌اش را با درد سپری کند. همچنین ممکن است فرد موقع نزدیکی دچار درد شود و قبل و بعد از قاعدگی لکه‌بینی پیدا کند. در موارد پیشرفته‌تر باعث علائمی چون نازایی می‌شود. اگر هم آندومتریوز به اندام‌های دیگر مثل مثانه و روده دست‌اندازی کند، ممکن است همراه با ادرار یا مدفوع خون دیده شود که البته این موارد بسیار نادر هستند.