مروری بر رویداد های مهم تاریخی 1393/12/01

مروری بر تاریخ (1 اسفند ماه برابر با 20فوریه)

امروز 1 اسفند برابر با 20 فوریه تقویم میلادی است. روزی که در تاریخ آبستن وقایع و اتفاقات زیادی در ایران و جهان بوده است. به مرور برخی از این وقایع می‌پردازیم.

 

 
  

رویداد ها:

سالگرد وفات ماریا ژئوپرت مایر فیزیکدان سرشناس آلمانی

۴۳ سال پیش در چنین روزی یعنی ۲۰ فوریه‌ی ۱۹۷۲، ماریا ژئوپرت مایر - فیزیکدان سرشناس آلمانی آمریکایی فوت کرد. شهرت این دانشمند بزرگ بخاطر ارائه مدل پوسته هسته‌ای مربوط به هسته‌ی اتم است که به همین خاطر نیز جایزه نوبل فیزیک سال ۱۹۶۳ را به خود اختصاص داد. مایر دومین زنی است که توانست جایزه نوبل را دریافت کند.

1258 - چگونگی نمدمال شدن آخرین خلیفه عباسیان به دست هُلاگوخان

هفت روز پس از تصرف بغداد توسط نیروهای نظامی هُلاگوخان ـ ایلخان مغولی ایران و قتل عام نزدیک به دو سوم ساکنان آن، بیستم فوریه 1258 مستعصم بالله (ابواحمد عبدالله) آخرین خلیفه عباسی کشته شد و خلافت عباسیان برای همیشه پایان یافت. به هُلاگو [هلاکو] گفته بودند خلیفه عباسی یک مقام اسلامی است و ریختن خون مقام مذهبی منع شده و برای حکومت او بدیُمن است، خیر و برکت را ازمیان می برد و بدبختی آور خواهد بود. هلاکو این اندرزرا چند روز مورد بررسی قرارداد و سرانجام تصمیم گرفت که مستعصم بالله را به طریقه نمدمال کردن از میان بردارد که با این طریقه خون او ریخته نمی شود که بدیُمنی ببار آورد.

هُلاگوخان

این تصمیم بیستم فوریه به اجرا درآمد و خلیفه 45 ساله را لای یک نمد بزرگ (به اندازه فرش) قراردادند و آنقدر بر زمین مالیدند و حلقه نمد را تنگ کردند تا درگذشت بدون اینکه خونش جاری شود.

هلاکو پسر مستعصم را به مغولستان فرستاد تا از آسیای غربی دور شود، مسلمانان دور او جمع نشوند و ادعای خلافت نکند. مستعصم بمانند خلفای چند نسل پیش از او «خلیفه اسمی و تشریفاتی» بود، ولی ثروتمندان مسلمان برایشان پول می فرستادند و خزانه ای پُر از طلا داشتند. قدرت خلافت عباسیان به دست بوئیان ایرانی و درجریان انقلاب احیاء استقلال و حاکمیت ملّی ایران و افتادن بغداد به دست آنان ازمیان رفته بود، مخصوصا که ایرانیان به ترویج مذهب شیعه پرداخته بودند [خلفای عباسی سنُی بودند].

سلطان وقت مصر از دودمام مملوکها پس از آگاه شدن از مرگ مستعصم، خود را جانشین او و خلیفه مسلمین اعلام کرد. با اینکه این ادعای او جز در مصر و مناطق اطراف خریدار نداشت؛ لقب خلافت پس ازاو همچنان میان سلاطین مصر باقی ماند. سه قرن بعد (سال 1517) مصر به تصرف عثمانی درآمد و با این پیروزی، سلطان سلیم یکم امپراتور عثمانی لقب خلافت مسلمین را برخود نهاد و مرکز خلافت را از قاهره به استانبول [در آن زمان؛ اسلامبول] منتقل کرد و این شهررا به جای پایتخت، دارالخلافه نامید. دولت عثمانی بتدریج سرزمین های عربی را تصرف کرد و عنوان خلافت مسلمین را به آنجا گسترش داد و قلمرو خلافت اعلام داشت. سلاطین عثمانی تا پایان دهه دوم قرن 20 لقب خلیفه مسلمین را برای خود حفظ کردند. چراغ عمر این امپراتوری با پایان یافتن جنگ جهانی اول خاموش شد. عثمانی از متحدین آلمان در جنگ جهانی اول بود، آلمان شکست خورد و امپراتوری عثمانی که انگلستان و فرانسه از دیرزمان کمر به انهدامش بسته بودند از میان رفت و جمهوری ترکیه در گوشه اصلی خاک آن برجایش نشست و ....

1619 - سرآغاز انتقال برده سیاه، زن و نوکر به آمریکای شمالی

20 فوریه سال 1619 ناخدای یک کشتی هلندی 20 سیاهپوست را که در آفریقا شکار شده بودند به آمریکای شمالی (ویرجینیا) رسانید و به مهاجران انگلیسی این منطقه فروخت و با این عمل کار انتقال برده از آفریقا به آمریکا آغاز شد. مهاجران انگلیسی درسال 1607 وارد ویرجینیا شده بودند. بومیان آمریکای شمالی (سرخپوستان) مطلقا حاضر به کارکردن برای مهاجران نبودند. این بومیان نزدیک به سه قرن با مهاجران اروپایی سر جنگ داشتند و آنان را متجاوز به خاک و تصرف اراضی و املاکشان می دانستند.

همزمان با انتقال 20 برده سیاه، یک کشتی انگلیسی هم 90 زن اروپایی را به جیمزتاون [نخستین آبادی مهاجران در ویرجینیا» منتقل کرد که می توان گفت آنان هم به صورتی واگذار شدند. در آن زمان انتقال آن قبیل زنان سفید پوست به آمریکای شمالی امری عادی بود تا به همسری مردان مهاجر (انگلیسی) درآیند. هریک از این زنان در برابر دریافت 200 پاوند (لیره انگلیسی) واگذار می شدند که به جای پول، توتون و بعدا پنبه تحویل می شد. شرط معامله این زنان این بود که متقاضی در کلیسا حاضر شود و با زن مورد نظر ازدواج کند. بنابراین، به یک مرد بیش از یک زن واگذار نمی شد. زن پس از ازدواج آزاد می شد و برده نبود.

در همان زمان [قرن هفدهم]، کسانی هم در اروپا بودند که به عنوان داوطلب نوکری (سِروانت) به آمریکای شمالی مهاجرت می کردند و اینان تا زمانی که هزینه سفر خود [از اروپا به آمریکا] را با ارباب تصفیه نمی کردند در حکم برده او بودند؛ با این تفاوت که ارباب نمی توانست آنان را بفروشد و یا نسبت به ایشان تعدّی کند.

1677 - شکست نیروهای استعمارگر اسپانیا از فرانسه در هائیتی

اسپانیایى‏ها از اواخر قرن پانزدهم میلادی استعمار سرزمین هائیتی را آغاز کردند، اما در نیمه قرن هفدهم، سایر اروپاییان و از جمله فرانسویان وارد این منطقه شدند. حضور نیروهای کشورهای دیگر اروپایى باعث وقوع جنگ‏هایى بین آنان گردید که در یک مورد آن، جنگ بین نیروهای اسپانیا و فرانسه درگرفت و در بیستم فوریه 1677م، به شکست اسپانیایى انجامید. پس از این جنگ فرانسویان موفق شدند بخش‏هایى از هائیتی را تصرف نمایند و حضور خود را در آن منطقه تحمیل کنند. فرانسویان بیست سال بعد، در سال 1697م با اسپانیا در تقسیم این جزیره به توافق رسیدند و بخش غربی جزیره به فرانسویان واگذار گردید و فرانسوی‏ها آن را نزدیک به یک‏صد وسی سال در اشغال خود داشتند. هم‏زمان با آغاز انقلاب کبیر فرانسه در 1789م، سیاهپوستان و بومیان هائیتی قیام نمودند و سرانجام این کشور در سال 1804م به عنوان اولین کشور امریکای لاتین به استقلال رسید.

1928 -  اعلام امضای پیمان "اورشلیم" بین اردن و انگلیس

اردن از سال‏ها قبل از جنگ جهانی اول، به عنوان امیرنشین، بخشی از امپراتوری عثمانی به شمار می‏رفت که پس از جنگ جهانی اول و شکست عثمانی به تصرف نیروهای انگلیسی درآمد. از آن پس با تحمیل خودمختاری این منطقه به جامعه ملل، انگلستان در واقع زنجیره‏ای به هم پیوسته از سرزمین‏های تحت سلطه خویش از مدیترانه تا خلیج فارس تدارک دید. در این میان از همان آغاز شکل‏گیری کشوری به نام اردن، انگلستان به صورت رسمی در حاکمیت این منطقه دخالت می‏کرد و نفوذ خود را بیش از پیش در آن گسترش می‏داد. با این حال در اکتبر 1922م پیش نویس پیمانی میان این دو کشور به امضا رسید که تا شش سال بعد، آن را به صورت علنی مطرح نساختند. موانعی هم‏چون انقلاب قبائل محلی، سخت‏گیری‏های کارگزاران داخلی و سنگینی مالیات‏های کمرشکن باعث شد تا طرح علنی این پیمان به تعویق افتد. درنهایت، هنگامی که حاکمیت نظامی و امنیتی انگلستان بر اردن تثبیت شد، در بیستم فوریه 1928م این پیمان چهره‏ای حقوقی به خود گرفت.

 بر اساس این پیمان که در اورشلیم یا بیت المقدس به امضا رسیده بود، بازرسی دارایى اردن، حق امتیازها، قانون‏گزاری، نیروهای نظامی، امنیت بیگانگان و حق اعلام حکومت نظامی در اردن، به انگلستان واگذار گردید. در واقع، با امضای پیمان اورشلیم، اردن، بدون مشورت با لندن، در سیاست خارجی و حتی داخلی خود، حق تصمیم‏گیری نداشت. این پیمان به ویژه در مورد مسائل نظامی، تمامی حقوق و اختیارات مربوط به نیروها و ادوات جنگی و حتی حق داوری در امور نظامی و نظامیان را به انگلستان واگذار کرده بود. در حقیقت، با اجرای این پیمان، پرچم استعمار انگلستان به صورت کامل بر فراز حاکمیت اردن به اهتزاز درآمد. پیمان اورشلیم که با اعتراضات فراوان تمامی مردم اردن مواجه شده بود تا پایان جنگ دوم جهانی اعتبار داشت و با اعطای استقلال به اردن، این پیمان نیز لغو شد هرچند که شیوه‏های استعمار، به طریقی دیگر خود را در این کشور نمایان ساخته است.

1828 - امضای عهدنامه ترکمنچای

در زمان فتحعلی شاه، دو دوره جنگ بین ایران و روسیه درگرفت که هر دو جنگ باشکست ایران به پایان رسید. پس از شکست دوم، اول اسفند 1206 ش (5 شعبان 1243 ق، 21 فوریه 1828 م) عهدنامه‏ای بین ایران و روس در قریه ترکمانچای به امضا رسید که به مراتب از قرارداد گلستان شوم‏تر بود. به موجب این معاهده، ولایات ایروان و نخجوان به روسیه واگذار شد و مرزها معین گردید.

فتحعلی شاه قاجار در حال امضای عهدنامه

علاوه بر غرامتی که ایران پرداخت کرد، حق کشتیرانی در دریای خزر مجدداً برای روس‏ها تأیید شد. به علاوه، اتباع روسیه در ایران از حقوق کاپیتولاسیون و مصونیت قضایی برخوردار شدند. این امر، حقِّ اجرای مجازات نسبت به اتباع روس را هم که در ایران مرتکب جرم می‏شدند از دولت ایران گرفت و بعدها کم کم به جایی رسید که تقریباً اختیار محاکمه از دست دولت ایران سلب شد و استقلال قضایی کشور محدود گردید. دولت روسیه در برابر آن همه منافع، تنها ولیعهدی عباس میرزا و رساندن او را به تخت سلطنت تأیید کرد.

اراضی بخشیده شده طبق عهدنامه

1879 - کنگره آمریکا رسم دوئل Duel (تیراندازی به سوی یکدیگر با حضور شاهد، ازقبل برای انجام آن توافق بعمل آمده، با اسلحه یکنواخت و با هدف انتقامگیری) را در شهر واشنگتن ممنوع ساخت که بعدا در همه ایالات 50 گانه عضو فدراسیون غیر قانونی گردیده است.

1909 - در جریان قیام مشروطه خواهان علیه استبداد صغیر، آقابالاخان، حاکم رشت، به قتل رسید و گیلان به دست مشروطه خواهان افتاد.

1919 - روزی که امیر افغانستان کشته شد

حبیب الله خان

امیر حبیب الله خان حکمران افغانستان 20 فوریه سال 1919 در جلال آباد هدف گلوله قرار گرفت و کشته شد. قاتل دستگیر نشد و انگیزه قتل هم هنوز به درستی روشن نشده است. حبیب آلله خان در طول 18 سال حکومتش تلاش بسیار کرد که عنوان خودرا از «امیر» به «پادشاه» ارتقاء دهد که انگلیسی ها که بر امور سیاسی افغانستان سرپرستی داشتند زیر بار نرفتند و به جای عنوان پادشاه به او لقب «سِر» دادند. حبیب الله خان که دارای 4 زن رسمی و 15 متعه (زوجه موقت) بود حتی برای این که نشان دهد که تحت الحمایه انگلستان نیست از جانب خود به چند کشور سفیر فرستاد. بعضی مورخان قتل او را به حساب مماشات با انگلستان و پاره ای دیگر به عدم سازش با آن دولت و نیز دست زدن به برخی اصلاحات که با نظام قبیله ای و سنتی افغانها همخوانی نداشت دانسته اند. حبیب الله خان با قوم مغول تبار و شیعه مذهب هزاره میانه خوبی نداشت.

1349 - شاه طی مصاحبه ای اعلام کرد، در صورت لزوم برای تصرف جزایر ابوموسی و تنب به زور متوسل می شویم.

2008 - فیدل کاسترو از دنیای سیاست خداحافظی کرد

دکتر فیدل کاسترو 20 فوریه 2008، و 48 سال پس از ملی کردن شعب کمپانی های ایالات متحده در کوبا که 22 فوریه 1960 اعلام شده بود و 49 سال و سه روز پس از به دست گرفتن ریاست دولت، در اعلامیه ای که با یک تیتر سراسری در روزنامه «گرانما» چاپ شده بود چنین نوشت: «به این وسیله به هموطنانی که چند روز پیش بازهم به من افتخار دادند و با آراء خود نماینده پارلمان کردند اطلاع می دهم که نه خواهان هستم و نه می پذیرم که [در اجلاس پارلمان که 24 فوریه 2008 گشایش می یابد] باردیگر سمت ریاست شورای کشور و فرماندهی کل قوا برعهده من گذارده شود. تکرار می کنم: نه آرزوی این شغل را دارم و نه بار دیگر آن را خواهم پذیرفت.».

مناسبت ها

روز جهانی عدالت اجتماعی

زادروزها

    ۱۸۴۴ - زادروز لودویگ بولتزمان، فیزیکدان ایتالیایی
    ۱۹۲۷ - زادروز سیدنی پوآتیه بازیگر و کارگردان باهامایی-آمریکایی؛ نخستین سیاه پوست برنده جایزه اسکار.

سیدنی پوآتیه

    ۱۹۴۵ - زادروز جرج اسموت، کیهان‌شناس و اخترفیزیک‌دان آمریکایی؛ برنده جایزه نوبل فیزیک سال ۲۰۰۶ .
    ۱۳۵۲ - زادروز کریم باقری، از بهترین و محبوب ترین بازیکنان تاریخ فوتبال ایران و گلزنترین هافبک جهان

کریم باقری

    ۱۹۶۷ - زادروز کرت کوبین، خواننده راک، نوازنده گیتار و ترانه‌سرای آمریکایی؛ بنیانگذار گروه گرانج نیروانا .
    ۱۹۸۸ - زادروز ریانا، خواننده ، طراح مد و مانکن باربادوسی.

ریانا (ریحانا)

درگذشت‌ها

    ۱۲۵۸ - درگذشت مستعصم، آخرین خلیفه عباسی بغداد، توسط هلاکو مغول.
    ۱۹۰۷ - درگذشت هانری مواسان، شیمی‌دان فرانسوی؛ برنده جایزه نوبل شیمی.

کرت کوبین

    ۱۹۲۰ - درگذشت رابرت پری، کاشف آمریکایی
    ۱۹۷۲ - درگذشت ماریا ژئوپرت مایر، فیزیک‌دان آمریکایی-آلمانی؛ برنده جایزه نوبل فیزیک سال ۱۹۶۳ ، دومین زن برنده جایزه نوبل فیزیک در جهان.

رابرت پری