مروری بر تاریخ رویدادهای مهم امروز ایران و جهان : مورخه 30 آبان برابر با 21 نوامبردر تاریخ چه گذشت| تولد درگذشت رویداد اتفاق

 مروری بر تاریخ رویدادهای مهم امروز ایران و جهان : مورخه 30 آبان  برابر با 21 نوامبردر تاریخ چه گذشت| تولد درگذشت رویداد اتفاق

آرشیو روزهای قبلی

امروز 30 آبان هجری شمسی برابر با 21 نوامبر تقویم میلادی است. روزی که در تاریخ آبستن وقایع و اتفاقات زیادی در ایران و جهان بوده است. به مرور برخی از این وقایع می‌پردازیم.

رویداد ها:  

488 - سالروز آغاز جنبش سوسیالیستی «مزدک»، متفکر بزرک ایرانی

21 نوامبر سال 488 میلادی، درست 1360 سال پیش از انتشار «مانیفست کمونیست» از سوی کارل مارکس و انگلس، مزدک عقاید اقتصادی ــ اجتماعی (سوسیالیسم) خودرا اعلام داشت و ترویج آن را آغاز کرد. مزدک پسر بامداد که یک روحانی زرتشتی در شهر استخر فارس (شیراز) بود مدعی شد که این عقاید تفسیر درست آموزشهای زرتشت است که هدفی جز نیکبختی بشر نداشته و زمانی این نیکبختی تحقق خواهد یافت که برابری انسانها تامین شود.
   
از اوایل قرن 19 که عقاید مزدک مورد تحلیل و تفسیر اندیشمندان و مورخان بزرگ قرارگرفت «21 نوامبر» به نام روز اعلام فرضیه سوسیالیسم برای روشنفکران چپ، روزی گرامی بوده است.
    
مزدک که معتقد به خدا بود می گفت که برای تامین برابری انسانها، باید مالکیتها عمومی (ملّی) باشد و هرکس در حد نیاز خود از محصول و تولیدات استفاده کند. خدا انسانها را هنگام تولد برابر می آفریند و باید این برابری در طول حیات آنان حفظ شود. آزادی موهبت بزرگی است، ولی بدون برابری اجتماعی ــ اقتصادی (سوسیالیسم) آزادی احساس نخواهد شد. انسان دائما نیاز به اندرز دارد تا از راه صواب خارج نشود. برتری جویی و حرص مال زدن (آزمندی) ریشه همه مسائل و مفاسد است (که از طریق آموزش و پرورش - تدریس) نباید امکان داده شود در افراد پدید آید، زیرا که ذاتی نیست. مزدک انسان را مستحق زندگی در آرامش و شادی اعلام داشت که تبعیض ها، بیعدالتی و عدم برابری؛ این آرامش و شادی را از انسان که عمری کوتاه دارد سلب می کند و خلاف اراده خدا از آفریدن انسان است و به عبارت دیگر انسان برای زجر کشیدن به دنیا نیامده است و تا منابع تولید مشترک نباشد (ملّی نباشند) زجر کشیدن هم از میان نخواهد رفت. مزدک در عین حال با استثمار زنان به صورتی که بود مخالفت کرد و نسبت به این روش ثروتمندان که به خود اجازه ازدواج با طبقات دیگر را نمی دهند ابراز انزجار کرد و این عمل را تقسیم انسان به درجه اول و دوم که خلاف اراده خداست خواند.
    

جامعه ایران در آن زمان تشنه شنیدن چنین مطالبی بود. عوام الناس با شنیدن عقاید مزدک پیرو اوشدند و هر روز بر شمار آنان افزوده می شد، زیرا در سالهای پیش از آن کشور دچار خشکسالی و دو شکست نظامی از هپتالها شده بود که به شمال خاوری ایران تجاوز کرده بودند و دربار سلطنتی هم پس از مرگ «پیروز» پسر و جانشین یزدگرد سوم وضعیت پایداری نداشت و ضعف «شاه بلاش» باعث قدرت گرفتن بزرگان کشور و فشار بیشتر بر طبقه پایین شده بود. قباد نیز که تازه شاه شده بود راه حل مزدک را پذیرفت، از هواداران وی شد و به حمایت از او برخاست.
    
ثروتمندان و فئودالها که منافع خود را شدیدا در مخاطره دیدند دست بکار توطئه شدند و در صدد بر آمدند که روحانیون زرتشتی (موبدان) را با خود همراه کنند، ولی در اوایل کار دهان موبدان بسته بود زیرا که مزدک عقاید خودرا با استناد به اوستای زرتشت (اوستا به معنای قانون است) و زند (تفسیر ــ تفسیر اوستا) بیان می داشت و به برخی از اصول مانوی و نیز میترائیسم و حتی بودائیسم توسل می جست. فئودالها در سالهای اول به دلیل این که ژنرالهای ارتش در دو جنگ درگیر بودند و در دسترس نبودند که از انان استمداد شود جز توطئه پنهانی کار دیگری نمی توانستند بکنند.
   
 پیشرفت عقاید مزدک حدود 11 سال بود و عقاید او که نوید بزرگی برای عوام الناس بود در این مدت جهانگیر شده بود و کاووس و «زم» دو پسر از سه پسر قباد هم پیرو عقیده مزدک شده بودند.
   
 هنگامی که پیروان مزدک وارد عمل شدند و به مصادره و اشتراکی کردن (ملی کردن) ابزار و منابع تولید، اموال ثروتمندان و تحریک کشاورزان به عدم تادیه سهم مالکانه دست زدند کار به جدال کشید. افسران ارتش هم که عمدتا مازندرانی بودند به صف مخالفان مزدک پیوستند زیرا که سربازان پیاده تحت تاثیر حرفهای مزدک خواهان پیوستن به سواره نظام و ارتقاء به مقام افسر ی شده بودند.
   
 در این هنگام مزدک روش ازدواج مرسوم را غیر انسانی خواند و خواهان لغو آن شد. هدف مزدک برداشتن سد ملاحظات طبقاتی ازدواج بود زیرا که در ان زمان پسر ارباب دهکده نمی توانست با دختر یک کشاورز ازدواج کند و بالعکس و اگر چنین ازدواجی هم صورت می گرفت غیر رسمی بود و چنین زنی زوجه درجه دوم بشمار می آمد. اظهارات مزدک در این زمینه سوء تعبیر شد و روحانیون نیز مخالفت خودرا با او علنی کردند که حرمت ازدواج را شکسته و آن را هم اشتراکی کرده است!.
    
مخالفان با قباد ملاقات کردند تا از حمایت از مزدک دست بردارد که قباد نپذیرفت که برضد او کودتا راه انداختند و در "قلعه فراموشی" در نزدیکی شوشتر زندانی اش ساختند که یک سرهنگ سوار به نام سیاوش اورا نجات داد.
   
 قباد پس از بازگشت به قدرت، دیگر از مزدک حمایت نکرد و دست پسر دیگرش خسروانوشیروان (نوشیروان و انوشک روان هم نوشته اند) را در سرکوب مزدکیان باز گذارد و وی مزدک و مزدکیان را تا سال 524 میلادی قلع و قمع کرد. باوجود این، عملیات ضد مزدکیان تا 528 میلادی ادامه یافت.

خسروانوشیروان

   
 برغم سرکوب مزدکیان (سوسیالیستها) در ایران، عقاید مزدک در ماوراء سیر دریا (چین شمال غرب و منطقه آلتایی)، بخش هایی از منطقه فرارود و اروپا باقی ماند و رو به تکامل گذارد و پایه فرضیه های سوسیالیستی سه ــ چهار قرن اخیر قرارگرفت. مورخان و اندیشمندان مزدک ایرانی را پایه گذار سوسیالیسم و یک مصلح بزرگ خوانده اند. عقاید مزدک در دوران جنبش های استقلال طلبانه ایرانیان بار دیگر به میان آمد (جنبش بابک خرّمدین و ...) و در گرایش ایرانیان به شیعه موثر بود.
  
  مورخان بزرگ قرون 18 و 19 عقاید مزدک را بررسی و باز تاب داده اند و تفسیر های متعدد از ان کرده اند.
  
  میان عقاید مارکس و مزدک مشابهت فراوان وجود دارد. برای مثال: هر دو عامل اقتصاد را به وجود آورنده تاریخ می دانند. مزدک می گوید ما نمی توانیم انسان کامل بدون تامین برابری میان آنان داشته باشیم و تا به این آرزو دست نیابیم، دشمنی میان فقیر و غنی از صحنه گیتی رخت بر نخواهد بست و ... و مارکس این قسمت را به جنگ طبقاتی پایان ناپذیر تعبیر کرده است. مزدک می گوید که اگر دارایی ها همچنان در دست افراد باشد و در دست جامعه نباشد یعنی مشترک میان همه مردم نباشد (ملّی نباشد) شادی عمومی و آرامش به وجود نخواهد آمد و مارکس سرمایه داری (ثروت و منابع و ابزرار تولید در دست فرد) را علت العلل جنگها و عصیانها و استثمار انسان از انسان و رنج و تعب می داند و ... و بالاخره هر دو پیروزی سوسیالیسم و برابری اجتماعی ــ اقتصادی مردم را پیش بینی کرده اند. تفاوت بزرگ میان مارکس و مزدک در این بود که مزدک عقاید خود را برگرفته از دین و خواست خدا می دانست.
   
 مورخان و اندیشمندان دراین که مزدک پایه گذار سوسیالیسم و از بزرگترین اندیشمندان ایران و مصلحان جهان بوده است متفق القولند. بسیاری از آنان از جمله «گاس هال» رهبر متوفای حزب کمونیست آمریکا موضوع اشتراک زناشوئی را که به مزدک نسبت می دهند رد کرده اند و این را کار دشمنان عقاید او می دانند. گاس هال نوشته است که پس از انهدام مزدک در سال 524، قلم به دست دشمن او افتاد و می دانیم که تاریخ را عمدتا فاتحان نوشته اند که در این یک مورد هم باید بررسی و دوباره نویسی شود.
   
 زدن رنگ ناسیونالیستی به عقاید مزدک که درزمان موسولینی در ایتالیا و حزب نازی در آلمان مطرح بود درست نمی تواند باشد که مدعی شده بودند مزدک سوسیالیسم را تنها برای ایرانیان (آرین ها) می خواست نه همه جهانیان، و بنابراین عقاید او مبنای ناسیونال سوسیالیستی داشت.

874 - سامانیان بر سر کار آمدند، زبان پارسی و فرهنگ ایرانی زنده شد

مورخان «21 نوامبر سال 874 میلادی» را روزی ذکر کرده اند که سامانیان بر سرکار آمدند و کمر همت به احیاء زبان و ادبیات فارسی، فرهنگ ایرانی و گسترش علوم و معارف بستند و در این راه لحظه ای از تلاش باز نایستادند. پایتخت سامانیان شهر بخارای خراسان بزرگتر و رودکی از شعرای بزرگ این دوران بود. برخی از مورخان سامانیان را از نسل بهرام مهران (چوبین) ژنرال معروف ایرانی که در «ری» زاده شده بود می دانند. در میان ایرانی تبارها، تاجیکها بیش از دیگران قدرشناس سامانیان هستند. دولت تاجیکستان پول ملی خود را «سامانی» نام نهاده است.

قلمرو سامانیان

1386 - لشکریان تیمور لنگ در جریان پیشروی در قفقاز، پس از تصرف شهر تفلیس آن را غارت کردند.

معروف ترین نگاره از تیمور لنگ

1783 - نخستین پرواز ثبت‌شده انسان با بالون توسط برادران مون‌گلفیه در پاریس.

برادران مون‌گلفیه

1877 - اختراع فنوگراف (گراموفون ـ جعبه ساز)

21 نوامبر 1877 توماس ادیسون Thomas Edison مخترع آمریکایی اعلام کرد که در آزمایشگاه خود (واقع در منلو پارکMenlo Park ـ نیوجرسی) دستگاه فنوگراف Phonograph (گراموفون ـ جعبه ساز) ساخته است و این دستگاه قادر به ضبط و پخش صدا است. این دستگاه در اندک مدتی تکامل یافت، به صورت استفاده فردی (شخصی) درآمد و قابل استفاده در خانه و دفتر شد (عکس پایین). ادیسون این اختراع خودرا سه ماه بعد (19 فوریه 1878) به ثبت داد.

اولین گرامافون

1300 - تصویب لایحه واگذاری امتیاز نفت شمال به شرکت آمریکایی استاندارد اویل

دولت، در زمان صدارت احمد قوام‏ السلطنه لایحه‏ ای تنظیم کرد که بر اساس آن، امتیاز استفاده از نفت شمال ایران به شرکت معروف آمریکایی با نام "استاندارد اویل" واگذار می‏شد. بر اساس توافق بین دولت و مجلس، این لایحه به طور محرمانه به تصویب رسید تا شوروی و انگلیس در آن مداخله نکنند. علت واگذاری امتیاز نفت شمال گذشته از منافع مالی، برای ایجاد توازن در سیاست خارجی بود و دولت ایران میل داشت کشور سومی نیز در ایران دست به فعالیت های اقتصادی بزند.

احمد قوام‏ السلطنه و مستشاران آمریکایی

دو روز پس از تصویب این لایحه، سر و صدای دولت شوروی بلند شد و طی یادداشت‏هایی به وزرات خارجه ایران، اعتراض شدیداللَّحن خود را که در حقیقت، حکم اولتیماتوم داشت، تسلیم کرد. متعاقب اعتراض دولت شوروی، دولت انگلستان نیز یادداشتی تسلیم دولت ایران نموده و به این امر اعتراض کرد. شوروی ضمن اعتراض خود، خواهان اجرای معاهده سابق نفت خود با ایران شد ولی از آنجا که این امر، خلاف قانون اساسی صورت گرفته بود، نمایندگان مجلس شورای ملی در برابر اعتراض شوروی و انگلیس ایستادند و به اولتیماتوم آنها توجهی نکردند.

 1312 - نمایش فیلم «دختر لر»؛ نخستین فیلم ناطق ایرانی.

فیلم «دختر لر»

1905 - آلبرت اینشتین، مقاله‌ای را در سالنامه فیزیک نوشت و در آن معادله هم‌ارزی جرم و انرژی یا E=mc۲، را که از مهم‌ترین نتیجه‌ها در نظریه نسبیت خاص می‌باشد را برای اولین‌بار مطرح کرد.

1913 - انتشار اولین جدول کلمات متقاطع در امریکا

اولین جدول کلمات متقاطع منتشر شده بوسیله یک روزنامه‌ نگار به نام "آرتور‌واین" اهل لیورپول طراحی و ساخته شد که به‌عنوان مبتکر بازی‌ های مشهور جهان شناخته شده است. 21 دسامبر 1913 تاریخ چاپ این جدول در روزنامه‌ای به نام دنیای نیویورک است.

اولین جدول کلمات متقاطع

1913 - سی ام آبان 1288 خورشیدی مجلس شورای ملی به پاس جانفشانی های ستارخان و باقرخان به احیاء مشروطیت، به ستارخان لقب «سردار ملی» و به باقرخان «سالار ملی» داد.

ستارخان و باقرخان

1915 - جنگ خیابانی با روسها در همدان

کلنل محمد تقی خان پسیان افسر ژاندارم سی ام آبان 1294 هجری (21 نوامبر 1915 میلادی) شهر همدان را از ارتش روسیه پس گرفت.
    
شرح این نبرد خونین عمدتا خیابانی در کتب تاریخ جنگ جهانی اول که در غرب به چاپ رسیده تحت عنوان «قهرمانی های ژاندارم های ایرانی در همدان» آمده است، زیرا نیروی ژاندارم فاقد سلاح سنگین و شمار نفرات آن به مراتب کمتر از سربازان روس بود.

کلنل پسیان

   
 کلنل که می دانست سربازان روس آموزش جنگ خیابانی ندیده اند آنان را به کوچه های شهر کشانید و در آنجا درهم کوبید و بیرون راند.

2006 - تغییر نظام حکومتی نپال از پادشاهی به جمهوری

کمیسیون رسیدگی به سرکوب خشونت آمیز مخالفان در اپریل 2006 (بهار 1385) در کشور نپال، جیانندرا پادشاه وقت این کشور را مسئول آن اعلام داشت. درجریان این سرکوبی، دست کم 19 تن کشته شده بودند.
   

Gyanendra

 نخست وزیر نپال بیستم نوامبر 2006 اشاره کرده بود که ممکن است جیانندرا تعقیب قضایی و محاکمه شود. وی گفته بود که اگر چنین محاکمه ای صورت گیرد، این نخستین بار خواهد بود که یک پادشاه شاغل محاکمه می شود. جیانندرا پارلمان نپال را تعطیل کرده بود که هواداران دمکراسی پس از مایوس شدن از بازگشایی آن دست به تظاهرات خیابانی زده بودند که نیروهای مسلح به اشاره پادشاه اقدام به تیراندازی کرده بودند. پارلمان درپی بازگشوده شدن، اقدام به محدود کردن اختیارات پادشاه کرد و یک کمیسیون رسیدگی به اقدام پادشاه تشکیل داد. درگیری پادشاه با مجلس و گروههای سیاسی ادامه یافت که منجر به برگزاری انتخابات و تشکیل مجلس موسسان و تغییر نظام حکومتی نپال در 28 ماه می 2008 شد و این کشور پس از 240 سال پادشاهی دارای نظام جمهوری شد و چپگرایان (مائوئیست ها) دولت را به دست گرفتند. به جیانندرا 15 روز مهلت داده شد که کاخ سلطنتی را تخلیه کند تا موزه شود. حکومت مائوئیست ها دیری نپایید و در انتخابات ماه می 2009 ترکیب پارلمان تغییر کرد و رهبر حزب کمونیست (مارکسیست - لنینیست) نپال نخست وزیر این کشور 30 میلیونی 147 هزار کیلومتری شد. مجلسی که در می سال 2008 نظام حکومتی را تغییر داد نام کشور نپال را «جمهوری دمکراتیک فدرال نپال» گذارد. در انتخابات این مجلس، حزب سلطنت طلبان تنها چهار کرسی به دست آورده بود. دولت نپال رنگ ائتلافی دارد.

زادروزها

    ۱۳۱۲ - زادروز ادوارد سوم پادشاه انگلستان و فرمانروای ایرلند از ۱۳۲۷ تا ۱۳۷۷
    ۱۶۹۴ - زادروز ولتر فیلسوف و نویسندهٔ فرانسوی عصر روشنگری.

ولتر

    ۱۸۵۴ - زادروز بندیکت پانزدهم از پاپ‌های کلیسای کاتولیک رم
    ۱۸۹۸ - زادروز رنه ماگریت نقاش بلژیکی

رنه ماگریت

    ۱۹۰۲ - زادروز ایزاک بشویس سینگر داستان‌نویس آمریکایی، برندهٔ جایزه نوبل ادبیات سال ۱۹۷۸
    ۱۳۰۲ - زادروز داریوش اسدزاده، بازیگر ایرانی

ایزاک بشویس سینگر

    ۱۹۶۵ - زادروز بیورک خواننده-ترانه‌سرا، آهنگ‌ساز، هنرپیشه و تهیه‌کنندهٔ موسیقی اهل ایسلند

داریوش اسدزاده

درگذشت‌ها

    ۱۶۹۵ - درگذشت هنری پرسل نوازندهٔ اُرگ و آهنگساز باروک اهل انگلستان
    ۱۹۱۶ - درگذشت فرانتس یوزف یکم امپراتور اتریش، پادشاه بوهم، مجارستان، کرواسی، گالیسی و لودومریا

هنری پرسل

    ۱۹۷۰ - درگذشت سی وی رامان فیزیکدان هندی، برندهٔ جایزه نوبل فیزیک سال ۱۹۳۰
    ۱۹۹۶ - درگذشت عبدالسلام فیزیکدان پاکستانی، برندهٔ جایزه نوبل فیزیک سال ۱۹۷۹

سی وی رامان

    ۲۰۰۹ - درگذشت کونستانتین فئوکتیستوف فضانورد اهل کشور شوروی

عبدالسلام