مروری بر تاریخ رویدادهای مهم امروز ایران و جهان : مورخه 10 بهمن برابر با 30 ژانویه در تاریخ چه گذشت| تولد درگذشت رویداد اتفاق

امروز 10 بهمن برابر با 30 ژانویه تقویم میلادی است. روزی که در تاریخ آبستن وقایع و اتفاقات زیادی در ایران و جهان بوده است. به مرور برخی از این وقایع می‌پردازیم.

مناسبت ها:  

جشن «سده»، جشن باستانی و پایدار ایرانیان

دهم بهمن مصادف است با جشن سده، آیین هزاران ساله ایرانیان. در ایران باستان از آغاز آبان تا پایان اسفند را دوره سرما می خواندند که صد روز پس از آغاز این دوره و پنجاه روز مانده به نوروز «سده» و جشن آتش بود. هنوز در روستاهای جنوب شرقی ایران اصطلاح «صد به سده، پنجاه به نوروز» شنیده می شود؛ یعنی جشن سده صد روز پس از یکم آبان و 50 روز به نوروز برپا می شود. برخی از پارسیان هند و تاجیکیان «سده» را جشن آدور (آدور = آذر، و هنوز در روستاهای شرق ایران، افغانستان و آسیای مرکزی بوته خشک را آدور می خوانند). از سده به بعد، از میزان شدّت برودت کاسته می شود.
    

مراسم جشن با هزاران سال پیش تفاوت نکرده است. مردم، هرکس برحسب توان خود، مقداری هیزم اهداء می کند و در زمینی باز آتش برپا می شود و حاضران بر گرد آن به شادی می پردازند.
   
نظامی در توصیف شرکت کنندگان در جشن سده گفته است:

     رخ آراسته دستها پرنگار ـــ به شادی دویدند از هر کنار.
 آریایی ها ی آسیا و اروپا همیشه روشنی و گرمی را که خورشید و آتش به وجود آورنده آن بوده اند مظهر عنایات خدا دانسته و احترام گذارده اند.فردوسی جشن سده را آتش پرستی نمی داند و برپاکنندگان آن را چنین توصیف کند:

   مپندار کاتش (که آتش) پرستان بدند (بودند - کنایه از این که جشن سده را آتش پرستان به وجود نیاورده اند)

جشن سده را به هوشنگ پیشدادی نسبت دهند . فردوسی در این زمینه گوید :

     به هوشنگ ماند، این «سده» یادگار ـ بسی باد چون او دگر شهریار

هوشنگ شاه افسانه‌ای کیانی در هنگام نبرد با مار به راز پیدایش آتش پی می برد.

سده را قبلا «سدک» می گفتند. ابوریحان نوشته است که صد روز پس از آغاز سرما (یکم آبان)، «سده» و پنجاه روز بعد از سده، نوروز است و از سده تا درو کردن جو و به دست آمدن گلابی بهاره (موسوم به «جو رس») نیز صد روز است.

اهمیت جشن سده برای ایرانیان که آن را در ردیف آیین های نوروز و مهرگان قرار می دادند به حدی بود که در دوران ساسانیان، شاهان وقت بدون تشریفات در میان مردم در این مراسم شرکت می کردند. پس از حمله عرب، «مرداویز» را احیاء کننده این جشن در قرون وسطا خوانده اند که در اصفهان آن را از سر گرفت.

چراغانی و روشن کردن شمع را به مراسم «سده» نسبت می دهند. در افسانه های کهن ایران آمده است که متهمان برای اثبات بیگناهی از روی آتش شعله ور عبور می کردند و هزار سال پیش از میلاد، سیاوش هم که متهم شده بود برای اثبات بی گناهی خود از آتش عبور کرد.

رویداد ها:

1649 - پادشاه انگلستان در برابر مردم با تبر، گردن زده شد

30 ژانویه 1649 چارلز یکم پادشاه انگلستان که در جنگ داخلی این کشور از نیروهای هوادار پارلمان (دمکراسی) به فرماندهی «الیور کرومول» شکست خورده بود در ملاء عام با تبر گردن زده شد.

وی پس از فرار به اسکاتلند از سوی اسکاتلندی ها به نیروهای پارلمان تحویل داده شده بود. نمایندگان «پارلمان» چارلز را به اتهام خیانت به ملت، نقض اختیارات مجلس (قانون اساسی نانوشته) و کشتار اتباع کشور (که مسئول محافظت از جان و مال آنان بود) محاکمه کردند. در جلسه دادرسی سندی مطرح شد که به موجب آن چارلز با پاپ تماس گرفته بود و به او قول داده بود که اگر کمک نظامی بفرستد، بار دیگر کلیسای انگلستان را تحت ریاست رم (واتیکان) قرار خواهد داد. چارلز در دادگاه حاضر به ابراز ندامت و قبول حاکمیت پارلمان و تن دادن به سلطنت، نه حکومت نشد و به اعدام در ملاء عام محکوم و حکم همان روز به اجرا در آمد.

چارلز یکم

جلاد برای این که شناخته نشود نقاب بر چهره زده بود. واکنش تماشاگران متفاوت بود. شماری از آنان فریاد می زدند: عمر شاه دراز باد و شماری دیگر فریاد زنده باد وطن و قانون سرداده بودند. چارلز که متمایل به استبداد بود 24 سال سلطنت کرد و نام همسر خود «ماریا = مری» را بر یک مهاجرنشین انگلیسی در آمریکای شمالی گذارد که هنوز به همین نام «مریلند» خوانده می شود.

 پس از اعدام چارلز، انگلستان 11 سال بدون پادشاه توسط کرمول تحت عنوان «لرد سرپرست» اداره می شد که پس از فوت او، پسر چارلز یکم به سلطنت رسید، زیرا پسر کرمول حاضر به قبول سرپرستی کشور نشده بود و پارلمان مایل نبود به نظام پادشاهی مشروطه در انگلستان پایان دهد.

1921 - دیدار ژنرال آیرونساید با رضا پهلوی و تشویق او به کودتا

دهم بهمن سال 1299 هجری (30 ژانویه 1921) و در جریان بحران کابینه، ژنرال ادموند آیرونساید Edmund Ironside فرمانده نیروهای انگلیسی در ایران با ژنرال رضاخان پهلوی فرمانده تیپ قزاق مستقر در قزوین ملاقات و به نوشته بیشتر مورخان، اورا تشویق به کودتا کرد. طبق همین نوشته ها، در این ملاقات به ژنرال رضاخان گفته شده بود که قرار است سید ضیاء طباطبائی یزدی که از کسوت روحانیت خارج شده بود پس از کودتا رئیس الوزراء شود و فعلا تغییر رژیم و برکناری شاه مطرح نیست.

سید ضیاء طباطبایی

درپی این ملاقات، تماس مستقیم سید ضیاء با ژنرال رضاخان برقرار شد و 29 بهمن که یگانهای تیپ قزاق به حومه تهران رسیدند و فرستادگان احمدشاه را که برای مذاکره رفته بودند بازداشت کردند، سید ضیاء به نیروی قزاق پیوست و گفته شده است که برابر سه ماه مواجبشان را به آنان پرداخت کرد. اگر این خبر درست باشد، منبع پول قطعا خود او نبوده است، زیرا که چنین پولی را از خود نداشت. نیروی قزاق سوم اسفند 1299 تهران را متصرف شد.

از همان مهر سال 1299 (13 اکتبر 1920) که ژنرال آیرونساید برای فرماندهی نظامیان تحت فرمان دولت انگلستان در ایران! وارد تهران شد بررسی و مطالعه برای انجام کودتا و ... آغاز شد ه بود.

آیرونساید (متولد ششم ماه می 1880 و متوفی در 22 سپتامبر 1959) قبلا در جنگ با بوئرها در افریقای جنوبی شرکت کرده و مدتی نیز به عنوان یک افسر اطلاعاتی مراقب فعالیت های آلمان در جنوب غربی آفریقا بود. وی در جریان جنگ جهانی اول، نخست فرمانده یکان چهارم کانادایی و سپس فرمانده یک تیپ انگلیسی بود. آیرونساید در سال 1919 ماموریت یافته بود تا در جریان جنگ داخلی روسیه، در جنوب این کشور به نیروهای ضد انقلاب (معروف به سفیدها) کمک کند و سپس در جریان فروپاشی امپراتوری عثمانی مانع مداخله نیروهای دو کشور شرقی بالکان در مسئله شود. وی اواخر آگوست 1920 و پس از انجام آن ماموریت به فرماندهی نیروها و نظامیان عامل انگلستان در ایران منصوب و در اکتبر همان سال وارد تهران شد. ماموریت او در ایران مانع شدن از رخنه بلشویک ها به این کشور به هر ترتیب بود (و ازجمله روی کار آوردن یک نظامی قدرتمند حتی با انجام یک کودتا).

آیرنساید پس از انجام آن ماموریت، به شرکت در مذاکرات مربوط به مستعمرات انگلستان به قاهره دعوت شد. در اینجا چرچیل از او خواست که به بغداد برود و راه حلی برای مسائل در شرف وقوع عراق که با کشور شدنش احتمال اختلافات نژادی ـ مذهبی می رفت بیابد که در جریان بازگشت به ایران جهت دادن اندرز به افسران خود و از آنجا رفتن به بغداد هواپیمای او فرود توام با سقوط کرد و شدیدا مجروح شد که ماهها در بیمارستان بستری بود.

آیرونساید پس از درمان، در انگلستان به فرماندهی دانشکده ستاد منصوب و در سال 1937 فرماندار جبل طارق شد. وی در جریان جنگ جهانی دوم مدتی رئیس ستاد بود. او مدتی نیز در جبهه فرانسه فعال بود. آیرونساید قبلا پیشنهاد کرده بود که قبل از اقدام هیتلر به لشکرکشی به اسکاندیناوی، انگلستان این منطقه را تصرف کند که مورد توجه قرار نگرفت که بعدا این بی اعتنایی به پیشنهاد آیرونساند یک اشتباه بشمار آمده است. آیرونساید با درجه فیلد مارشالی و لقب بارون Baron بازنشسته شد و به نوشتن خاطرات و تا پایان عمر به دادن اندرز استراتزیک سرگرم بود.

Gen. Edmund Ironside

1357 ش- بختیار: هیچ ممانعتی برای بازگشت امام خمینی (ره) از پاریس به وطن وجود ندارد

نهم بهمن 1357، شاپور بختیار آخرین نخست وزیر نظام پادشاهی ایران اعلام کرد که هیچ ممانعتی برای بازگشت آیت الله خمینی از پاریس به وطن وجود ندارد، فرودگاه تهران (مِهرآباد) باز شده است و باید مشخّص شود که ما ـ دولت ـ باید در تهران از او محافظت کنیم و یا پیروانش.

آیت الله خمینی ساعت 9 و 27 دقیقه بامداد دوازدهم بهمن ماه، پس از 14 سال و 29 روز دوری از وطن به تهران بازگشت و مورد استقبال میلیونی قرارگرفت.

شاپور بختیار که نهم بهمن در یک مصاحبه مطبوعاتی عمومی شرکت کرده بود در پاسخ به سئوالی درباره انحلال ساواک گفت که ساواک با تصویب قانون در نیمه دوم دهه 1330 تاسیس شده است و با تصویب قانون باید منحل شود. ما لایحه انحلال آن را تهیه کرده ایم و همین روزها آن را به مجلسین می دهیم. وی افزود که شنیده است کمونیست ها و همچنین گروههای مذهبی ـ هرکدام جداگانه ـ در مورد چاپ کردن و یا چاپ نکردن برخی از مطالب به روزنامه ها فشار می آورد یعنی که همان کار ساواک را می کنند. اسلام دین آزادگان است و تحمل افکار و عقاید باید تحمل بشود.

بختیار در پاسخ به سئوالی دیگر درباره بازنگری در قانون اساسی کشور گفت که اگر این کار لازم آید، مراحل قانونی این کار از موافقت پارلمان تا تشکیل مجلس موسسان و سرانجام رفراندم باید دقیقا طی شود.

مفسران خارجی در تفسیر این اظهار شاپور بختیار که ممانعت در بازگشت آیت الله خمینی به وطن وجود ندارد گفته بودند که بختیار گمان می کند که با ورود آیت الله به ایران، تظاهرات فروکش می کند و پیروان او آرام می گیرند و اوضاع کنترل می شود. [مرور زمان خلاف تصور بختیار را ثابت کرد.].

1357 - اجتماع 500 روحانی در مسجد دانشگاه تهران

نهم بهمن ماه 1357 (آخرین ماه انقلاب) و در روزی که بیش از 500 روحانی در مسجد دانشگاه تهران اجتماع کرده بودند و در محوطه دانشگاه نیز بیش از دو هزار تَن و در میدان انقلاب (میدان 24 اسفند و نه چندان به دور از دانشگاه) هزاران نفر دیگر شعار می دادند، دسته ای از تظاهرکنندگان درابتدای خیابان کارگر (خیابان امیرآباد) و چند قدمی میدان، اتومبیل سرلشکر تقی لطیفی فرمانده پِرسُنِل ژاندارمری کشور را متوقف و اورا پایین کشیدند و در حالی که کشان ـ کشان به سوی مسجد دانشگاه می بردند به دفعات چاقو زدند. اجتماع روحانیون که متوجه قضیه شده بود به آن عمل اعتراض کرد و آیت الله ناطق نوری که در آن جمع بود ترتیب انتقال سرلشکر شدیدا مجروح را به بیمارستان داد. در همین لحظه صدای شلیک تیربار به گوش رسید که معلوم شد چریک های فدایی (کمونیست) ساختمان ستاد ژاندارمری را که در همان نزدیکی بود گلوله باران کرده بودند. به رغم وجود چند زرهپوش و یک گردان ژاندارم ِ آماده در ساختمان، دفاع و تیراندازی متقابل صورت نگرفته بود.

روزنامه ها در گزارش خود آیت الله طالقانی، آیت الله منتظری، آیت الله بهشتی، آیت الله صدوقی، آیت الله طاهری اصفهانی، آیت الله ناطق نوری و استاد مطهری را از روحانیونی نام برده بودند که در آن روز در مسجد دانشگاه در اجتماع انقلابی و ضد دولتی شرکت کرده بودند.

1933 - آغاز دوران صدراعظمی "آدولف هیتلر" دیکتاتور نژادپرست آلمانی

آدولف هیتلر صدراعظم مستبد آلمان در سال 1925م حزب ناسیونال سوسیالیست معروف به حزب نازی را که به تعصب شدید نژادی مشهور شد، تأسیس کرد. این حزب در انتخابات سال 1930م، 107 کرسی از پارلمان آلمان موسوم به رایشْتاگ را به دست آورد. هیتلر از این پس درصدد برآمد تا در انتخابات ریاست جمهوری آلمان نیز شرکت کند. اما در این انتخابات، هینْدِن‏بورگ، رئیس جمهور وقت پیروز شد و هیتلر نفر دوم گردید. با این حال، هیتلر تلاش خود را برای پیروزی در انتخابات پارلمانی تابستان 1932م متمرکز ساخت و در این دوره، مقام اول را به دست آورد. با وجود پیروزی نازی‏ها در انتخابات، هیندن‏بورگ از تعیین هیتلر به صدراعظمی آلمان خودداری کرد و ادامه این کشمکش به انحلال رایشتاگ و تجدید انتخابات در ششم نوامبر 1932م انجامید. نازی‏ها این بار آراء کمتری به دست آوردند ولی مقام اول خود را در میان احزاب دیگر حفظ کردند و هیندن‏بورگ علی‏رغم میل باطنی خود، روز سی‏ام ژانویه 1933م، حکم صدراعظمی هیتلر را امضا کرد. هیتلر از آن پس قدرت را در آلمان به دست گرفت و حکومت دیکتاتوری خود را آغاز کرد. با مرگ هیندن‏بورگ در اوت سال بعد، هیتلر مقام صدر اعظمی و ریاست جمهوری را در هم ادغام کرد و خود را رهبر این کشور نامید. وی با ایجاد سازمان مخوف امنیتی با نام مخفف اِس اِس و تأسیس شکنجه‏گاه‏های بزرگ، مخالفان خود را روانه اردوگاه‏های کار اجباری کرد. هیتلر برنامه‏ریزی متمرکز برای کشور جهت به سامان آوردن امور متشتّت آلمان پس از جنگ جهانی اول را عملی ساخت و با نظارت قاطع بر تولید و توزیع، از آلمانْ کشوری نیرومند و پیشرفته از لحاظ صنعتی پدید آورد. از طرف دیگر با گسترش صنایع نظامی، هیتلر، خدمت زیر پرچم را اجباری کرد و شروع به مسلح نمودن سربازان نمود. این دیکتاتور قدرت طلب و زورگو، در پی به دست آوردن سرزمین‏های بیشتر، جنگ جهانی و خانمانسوز دوم را به راه انداخت و میلیون‏ها انسان را قربانی اهداف نژاد پرستانه خود کرد. سرانجام با شکست آلمان و متحدانش از نیروهای متفقین آدولف هیتلر دست به خودکشی زد و به جنایات ننگین خود خاتمه داد.

1945 - جنگ جهانی دوم: کشتی ویلهلم گوستلوف که پناهندگان آلمانی را در خود جای داده بود، توسط اژدر زیردریایی اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی غرق شده و با مرگ نزدیک به ۹٬۵۰۰ نفر، مرگ‌آورترین فاجعه دریایی تاریخ می‌شود.

کشتی ویلهلم گوستلوف

1948 - روزی که گاندی پدر هند نوین به قتل رسید

مهاتما گاندی رهبر انقلاب استقلال هند و نجات این کشور از استعمار طولانی انگلستان سی ام ژانویه 1948 به دست یک ناسیونالیست هندو که با تجزیه این شبه قاره مخالف بود کشته شد. گاندی مبتکر مبارزه منفی برای رسیدن به هدف سیاسی است. گاندی که هندیان او را مهاتما (آموزگار بزرگ) می نامند هنگام فوت 78 ساله بود. او برای شرکت در اجتماع روزانه هوادارانش وارد این جمع می شد که از فاصله نزدیک هدف گلوله «ناتوران وینایاک گدسه» 36 ساله قرار گرفت و 20 دقیقه بعد درگذشت. گاندی همان روز روزه سیاسی پنج روزه اش را پایان داده بود که به خاطر شنیده شدن پیامش مبنی بر تحمل پیروان ادیان دیگر و دوستی انسانها ــ صرفنطر از دین و نژاد - به آن دست زده بود.

مهاتما گاندی

انتشار خبر قتل گاندی سبب شد که نزاع خونین هندو و مسلمان از سر گرفته شود. گاندی را بزرگترین منادی صلح در قرن 20 خوانده اند.

1363 ش - وام 47 میلیون دلاری آمکریکا به عراق در اوج جنگ با ایران

آمریکا در طول جنگ، بارها با حمایت تبلیغاتی و تسلیحاتی خود از عراق، سعی در روحیه بخشی به رژیم بعث بود. اقدامات آمریکا علیه جمهوری اسلامی ایران، به موازات افزایش پیش‏روی نیروی ایران در مواضع عراقی‏ها با هدف جلوگیری از پیروزی ایران و شکست عراق تشدید شده و گسترش می‏یافت. آمریکا در طول جنگ بارها اطلاعات فوق‏العاده محرمانه‏ای را که از مراکز استراتژیک ایران توسط ابزارهای جاسوسی به دست می‏آورد در اختیار عراق قرار می‏داد و رژیم بعث را به حمله به تأسیسات اقتصادی و حیاتی ایران تشویق می‏نمود. آمریکا طی سال‏های 1361 تا 1366، معادل یک و نیم میلیارد دلار تجهیزات الکترونیکی، انواع ماشین آلات، دستگاه‏های حساس و رایانه‏های فوق‏العاده قوی در زمینه تولید سلاح‏های شیمیایی، موشکی و هسته‏ای را به دولت عراق فروخت. در طول جنگ، شرکت‏های آمریکا به طور قانونی و غیرقانونی، نوعی فن‏آوری را در اختیار دولت عراق قرار داده بودند که این کشور را قادر می‏ساخت تا برنامه‏های ساخت پیشرفته‏ترین جنگ افزارهای نظامی را ادامه دهد.

2007 - ۵ سال پس از ویندوز ایکس پی، مایکروسافت ویندوز ویستا را به بازار عرضه کرد.

زادروزها

    ۱۸۸۲ - زادروز فرانکلین دلانو روزولت، سیاستمدار دموکرات آمریکایی؛سی و دومین رئیس جمهور آمریکا.
    ۱۹۲۵ - زادروز داگلاس انگلبارت، مخترع آمریکایی موشواره

فرانکلین دلانو روزولت

    ۱۹۴۱ - زادروز دیک چینی، سیاست‌مدار آمریکایی و معاون جورج دبلیو بوش.
    ۱۹۷۴ - زادروز کریستین بیل، بازیگر بریتانیایی هالیوود.

کریستین بیل

    ۱۳۱۲ - اکبر گلپایگانی، خواننده‌ی اهل ایران

اکبر گلپایگانی

درگذشت‌ها

    ۱۹۴۸ - درگذشت ماهاتما گاندی، رهبر سیاسی و معنوی مردم هندوستان در مبارزه با استعمار امپراتوری بریتانیا .
    ۱۹۵۱ - درگذشت فردیناند پورشه، طراح مشهور موتور خودرو اتریشی؛ بنیانگذار شرکت خودروسازی پورشه .

فردیناند پورشه

    ۱۹۶۳ - درگذشت فرانسیس پولنک، آهنگساز فرانسوی.
    ۱۹۹۱ - درگذشت جان باردین، فیزیک‌دان آمریکایی؛ برندهٔ دو جایزه نوبل فیزیک در سال ۱۹۵۶ و سال ۱۹۷۲ و مدال افتخار انجمن مهندسان برق و الکترونیک (IEEE) سال ۱۹۷۱.

جان باردین