۱۸ آذر: تولد فریتس هابر شیمیدان بزرگ آلمانی

 

سال پیش در چنین روزی یعنی 9 دسامبر سال 1868، فریتس هابر شیمیدان برجسته آلمانی در خاک امپراتوری پروس متولد شد. شهرت این دانشمند بخاطر ارائه روشی برای تولید صنعتی آمونیاک است که باعث تحول بزرگی در صنعت کشاورزی شد و به همین سبب نیز در سال 1918 جایزه نوبل شیمی به وی تعلق گرفت.

 فریتس هابر در خانواده‌ای یهودی در خاک کشور پروس متولد شد. پدرش یکی از تاجران موفق و سرشناس آن زمان بود ، مادر فریتس تنها سه هفته بعد از تولد وی بخاطر بیماری و ضعف شدید از دنیا رفت و فریتس هابر توسط عمه‌هایش پرورش یافت.

زمانی که فریتس تنها ۶ سال داشت پدرش مجددا ازدواج کرد؛ بدلیل اتفاقی که برای مادرش بعد از تولد وی افتاده بود پدرش همیشه وی را مقصر از دست دادن همسرش می‌دانست و به همین سبب رابطه بسیار سردی با پسرش، داشت. فریتس بیشتر از اینکه با پدرش نزدیک باشد با نامادری و یکی از خواهران ناتنی خود رابطه گرمی داشت. فریتس هابر در یک خانواده یهودی پرورش یافت و در شرایطی که شرایط برای یهودیان در امپراتوری پروس کمی نا مساعد بود ولی فریتس هابر احساسات ناسیونالیستی شدیدی داشت و بیشتر از آنکه خود را یهودی بداند خود را یک آلمانی میهن پرست می‌دانست. فریتس هابر در سال 1886 توانست با موفقیت تحصیلاتش را در مقطع دبیرستان پشت سر بگذراد. پدش مایل بود تا بعد از پایان تحصیل در مقطع دبیرستان پسرش به عنوان کارآموز در کارخانه رنگ سازی مشغول به کار شود البته فریتس توانست پدرش را متقاعد کند تا به وی اجازه ادامه تحصیل در رشته شیمی را بدهد.

بدین ترتیب فریتس هابر وارد دانشگاه ویلهلم در برلین شد تا در رشته شیمی به تحصیل بپردازد. در خلال تحصیل تلاش زیادی کرد تا در کلاس درس اساتید آلمانی مشهور آن زمان، حضور پیدا کند و از شیمیدانان برجسته کسب دانش کند. به واسطه همین تلاش با بسیاری از آنها آشنا و در آزمایش‌های علمی آنها شرکت می‌کرد که تجربه گرانبهایی برای وی به همراه داشت. فریتس هابر سرانجام توانست در سال 1891 دکترای خود را از دانشگاه فریدریش ویلهلم دریافت کرد البته برای گرفتن تاییده دکترای خود مجبور شد تا پایان نامه‌اش را در دانشگاه برلین ارائه کند و از آن دفاع کند که بعد از انجام اینکار، دکترا گرفت. بعد از پایان تحصیل در مقطع دکترا فریتس هابر به زادگاهش بازگشت تا در کار به پدرش کمک کند اما رابط آنها در کار نیز با مشکل روبرو شد و پدرش از وی خواست تا برای کسب تجربه در سایر شرکت‌هایی که در حوزه فراورده‌های شیمیایی فعال هستند کار کند و بعد از مدتی مجددا به شرکت وی بازگردد. فریتس نیز این پیشنهاد را قبول کرد.

چندی بعد فریتس هابر متوجه شد با اینکه وی دکترای شیمی دارد، اما آنچه در صنعت وجود دارد بسیار متفاوت از دنیای دانشگاهی است. لذا پدر را مجاب کرد تا به وی اجازه دهد در دوره‌هایی تخصصی دانشگاه زوریخ شرکت کند. پدر فریتس این درخواست فرزندش را پذیرفت. فریتس این دوره‌ها را با موفقیت سپری کرد و در پاییز سال 1892 مجددا به خانه بازگشت اما مشکلات آنها در کار و اختلاف سلیقه‌های آنها حل نشد و سرانجام پدرش قبول کرد که آن‌ها نمی‌توانند در کنار یکدیگر کارکنند.

بعد از این جریان فریتس هابر بدنبال کار در محیطهای آکادمیک گشت و شروع به ارسال درخواست به دانشگاه‌های سرشناس آن زمان کرد. اما در آغاز نتوانست به آنچه می‌خواست دست پیدا کند. سرانجام کار در محیط آکادمیک را در دانشگاه جنا به عنوان دستیار در سال 1892 آغاز کرد و تا سال 1894 در آنجا باقی ماند. در سال 1894 فریتس هابر به استاد شیمی دکتر کارل انگلر در دانشگاه کارلسروهه معرفی شد تا بدین ترتیب به عنوان دستیار در این دانشگاه مشغول به کار شود. فریتس جوان نبوغ خود را خیلی زود در محیط علمی دانشگاه کارلسروهه با انجام موفق آزمایش‌های علمی نشان داد و مورد توجه اساتید این دانشگاه قرار گرفت. به همین واسطه دانشگاه از وی برای تدریس در خصوص فناوری‌های رنگ دعوت کرد تا کار تدریس وی نیز در محیط دانشگاهی آغاز گردد.

در سال 1896 دانشگاه کارلسروهه شرایطی را برای سفرهای علمی وی فراهم کرد تا به شهرهای صنعتی مختلف رفته و به بررسی و تحقیق در خصوص فناوری‌های رنگ بپردازد. در سال 1897 دانشگاه سفر علمی دیگری را برای فریتس هابر ترتیب داد تا وی در خصوص موضوع الکترو شیمی که بعدها به موضوع مورد علاقه وی تبدیل شد به تحقیق بپردازد. الکتروشیمی شاخه‌ای از شیمی‌فیزیک و شیمی‌تجزیه است که به بررسی واکنش‌های شیمیایی می‌پردازد که در اثر عبور جریان الکتریکی انجام می‌شوند یا انجام یافتن آن‌ها سبب ایجاد جریان الکتریکی می‌شود.

بزرگترین دستاورد علمی فریتس هابر که بخاطر آن نیز جایزه نوبل شیمی را به خود اختصاص داد به ارائه روشی برای تولید صنعتی آمونیاک مربوط می‌شود. در خلال سال‌های فعالیت در دانشگاه کارلسروهه و در بین سال‌های 1894 تا 1911 دکتر فریتس هابر به همراه دکتر کارل بوش تلاش‌های بسیار زیادی را برای پیدا کردن راهی برای تولید آمونیاک انجام دادند تا اینکه توانستند به روش هابر-بوش دست پیدا کنند که به روش هابر نیز مشهور است . فریتس هابر در واقع  روشی برای تولید صنعتی آمونیاک از طریق واکنش گاز نیتروژن و گاز هیدروژن و با استفاده از کاتالیزگرهای آهن و روتنیم ارائه کرد که تحول مهمی را در صنعت کشاورزی بوجود آورد. برای درک اهمیت این کشف علمی تنها کافی است بدانید که نیمی از تمام مواد غذایی بشر در کره زمین به اکتشاف وی وابسته است و به واسطه دستاورد وی و بکارگیری آن در صنعت کشاورزی بشر توانسته است تا این میزان مواد غذایی را در بخش کشاورزی تامین کند. در کنار این موضوع از دکتر فریتس هابر به عنوان پدر سلاح های شیمیایی نیز بخاطر دستاوردهای علمیش در ساخت گازهای سمی کلر و سایر گازهای سمی که در جنگ جهانی اول مورد استفاده قرار گرفت یاد می‌شود.

دکتر فریتس هابر در تاریخ 29 ژانویه سال 1934 و در 65 سالگی از دنیا رفت.