۲۳ آذر: سالگرد مرگ آندری ساخاروف فیزیکدان هسته‌ای اتحاد جهاهیر شوروی

25 سال پیش در چنین روزی یعنی 14 دسامبر سال 1989 آندری دیمیتریویچ ساخاروف فیزیکدان مشهور هسته‌ای اتحاد جماهیر شوروی متولد شد. این فیزیکدان به گفته‌ی بسیاری مغز متفکر دانش هسته‌ای اتحاد جماهیر شوروی بوده که بسیاری از پیشرفت‌های هسته‌ای شوروی را پایه ریزی کرده است.

آندری ساخاروف در تاریخ 21 می سال 1921 در شهر مسکو متولد شد. پدرش معلم فیزیک و یک پیانیست آماتور بود و پدربزرگش از وکلای خوشنام در دوران تزار به شمار می‌رفت که این دو تاثیر زیادی در شخصیت آندری جوان داشتند و به نوعی قهرمانان وی به حساب می‌آمدند.

ساخاروف تحصیلات عالی را در دانشگاه مسکو آغاز کرد و در سال 1941 توانست کارشناسی خود را در رشته فیزیک در خلال جنگ کسب کند. بعد از آن برای خدمت به ارتش پیوست در مرکز تحقیقاتی ارتش مشغول به کار شد. بعد از پایان جنگ جهانی دوم در سال 1945 به مسکو بازگشت تا تحصیل را ادامه دهد و در سال 1947 موفق به کسب مدرک دکترا شد.

بعد از پایان جنگ به پرتوهای کیهانی علاقه پیدا کرد و در این خصوص به تحقیق پرداخت تا اینکه در سال 1948 ایگور کوچاتوف و ایگور تام فیزیکدانان هسته‌ای شوروی از وی برای کار در پروژه سلاح‌های هسته‌ای دعوت کردند. شوروی در تاریخ 29 اگست سال 1949 اولین سلاح هسته‌ای خود را آزمایش کرد و بعد از آن تیم تحقیقاتی شوروی در خصوص سلاح‌های هسته‌ای به شهر ساروف نقل مکان کردند و در سال 1950 مرکز تسلیحات هسته‌ای روسیه در شهر ساروف تاسیس شد. ساخاروف در مدت کوتاهی که در تیم تحقیقاتی سلاح‌های هسته‌ای شوروی عضو شده بود توانست تبدیل به نفر کلیدی این تیم شود و وی مغز متفکر دانشمندان شوروی در طراحی "ایده سوم" بود. ایده سوم نام رمز اولین بمب هیدروژنی شوروی با مقیاس بیشتر از یک مگاتن بود که در سال 1950 ساخته شد. بعد از این مقطع ساخاروف تبدیل به مرد شماره یک در تسلیحات هسته‌ای شوروی شد و مسئولیت ساخت بمب‌های هیدروژنی را در دوران تنش بین شووری و آمریکا شد.

در ابتدا شوروی در انجام آزمایشات از رقیب خوب بسیار عقب بود و در مورد بمب‌های هیدورژنی نمی‌توانست به مکانیزم صحیح برای رها کردن انرژی انفجاری دست پیدا کنند. اما ساخاروف خیلی سریع مشکلات طراحی بمب‌ها را شناسایی کرد تا شوروی در مسابقه تسلیحاتی از رقیب خود آمریکا عقب نماند. ساخاروف در ساخت بمب‌های هیدروژنی تا به آنجا پیش رفت که بمب ساخته وی ترسی جهانی را به همراه داشت. در اواخر دهه‌ی 50 میلادی جاسوسان آمریکایی خبر از ساخت بمبی دادند که قدرت انفجاری آن حدود 100مگاتن است که بسیار فراتر از آن چیزی بود که تا کنون ساخته و آزمایش شده بود.

سرانجام شوروی بمب ترسناک خود که به نام بمب تزار رمز گذاری شده بود را در سال 1961 آزمایش کرد. اما برای کاهش تشعشعات هسته‌ای قدرت آن‌را کاهش داد و در نتیجه آزمایش بمب تزار تخریبی معادل 50-60 مگاتن تی‌ان‌تی را به همراه داشت. بمب تزار قویترین بمب اتمی آزمایش شده تاریخ اتحاد جماهیر شوروی است. ترس قدرت‌های جهانی از سرانجام مسابقه تسلیحاتی و همچنین فشار جوامع بین المللی موجب شد تا هر دو کشور سعی در تعامل و کاهش تنش‌های سیاسی کنند. با وجود اینکه نام دکتر ساخاروف با ساخت بمب‌های اتمی ترسناک مشهور شده است؛ اما وی تحقیقات بسیار گسترده‌ای را نیز بصورت همزمان برای چگونگی کنترل این انرژی به منظور استفاده صلح آمیز از آن داشته است که بتواند به بشر کمک کند.  دکتر ساخاروف همچنین دستاوردهای زیادی در خصوص نحوه طراحی راکتورهای هسته‌ای برای تولید انرژی داشته که در آن دوران امید بسیاری را برای استفاده صلح آمیز از این انرژی بوجود آورد هرچند که حتی تا این لحظه نیز دانش بشر به آن سطح نرسیده است که بتواند آن طور که باید و شاید با کنترل این انرژی بزرگ از آن در جهت خدمت به بشر استفاده کند، اما به هر جهت علم هسته‌ای صرف نظر از بحث انرژی خدمات بسیاری را در حوزه فناوری‌های نوین همچون پزشکی هسته‌ای به بشر کرده است.

دکتر ساخارف با وجود اینکه یکی از طراحان و سازندگان بمب‌های هسته‌ای بوده است بیشتر از آن خود را دانشمند انرژی هسته‌ای می‌دانست و یکی از مخالفان انجام آزمایش‌های هسته‌ای و بکارگیری آن بوده است. از نگاه وی دورانی که بشر به توسعه و ساخت سلاح های هسته‌ای پرداخت شاید یک اشتباه بود، اما حال که این دوران به پایان پذیرفته است باید بجای سرکوب و نفی اتفاقی که افتاده است از نتایج مثبت آن به شکل صحیح استفاده کرد، تجربه آزمایش بمب تزار چشم بسیاری از سیاست مدارانی که بدنبال ساخت بمب‌های هسته‌ای بودند را باز کرد.

دکتر ساخارف مبارزات سیاسی زیادی را علیه سیاست‌های جنگ طلبانه شوروی و آزمایش بمب‌های هسته‌ای انجام داد و از سال 1980 تحت فشار شدید و در تبعید به سر می‌برد. دکتر ساخارف در تاریخ 14 دسامبر سال 1989 و در 68 سالگی در اثر حمله قلبی در گذشت.