۲۶ آذر: سالگرد ویکتور فرانسیس هس فیزیکدان برجسته آمریکایی-اتریشی

50 سال پیش در چنین روزی یعنی 17 دسامبر سال 1964، ویکتور فرانسیس هس فیزیکدان سرشناسی آمریکایی-اتریشی از دنیا رفت. شهرت این دانشمند بزرگ بخاطر کشف پرتوهای کیهانی است که به همین موجب نیز جایزه نوبل سال 1936 را به خود اختصاص داد.

  

ویکتور فرانسیس هس در تاریخ  24 جون 1883 در خاک امپراتوری اتریش-لهستان متولد شد. ویکتور تحصیلات خود را در مدرسه گراتس آغاز کرد و بلافاصله بعد از پایان مقطع دبیرستان در سال 1901 وارد دانشگاه گراتس شد. وی در این دانشگاه تحصیلاتش را تا مقطع دکترا ادامه داد.

در خلال سال‌های 1910 تا 1920 در یک موسسه تحقیقاتی در خصوص رادیوم به عنوان دستیار استفن میر فیزیکدان اتریشی مشغول به کار شد. دکتر هس در سال 1921 به آمریکا رفت در یک موسسه تحقیقاتی به کارش در خصوص رادیوم در نیوجرسی ادامه داد. در سال 1923 دکتر هس به کشورش بازگشت تا در دانشگاه گراتس مشغول به کار شود. وی در سال 1925 به عنوان استاد دانشگاه انتخاب شد و در این پست تا سال 1931 باقی ماند تا با پیشنهاد دانشگاه اینسبروک به عنوان استاد و رئیس مرکز تحقیقات پرتوشناسی این دانشگاه را ترک کرد و کار جدید را پذیرفت.

در سال 1938 بخاطر یهودی بودن همسرش بعد از ضمیمه شدن خاک اتریش به خاک آلمان با همسرش به آمریکا مهاجرت کرد و در آنجا به عنوان استاد فیزیک دانشگاه فوردهام مشغول به کار شد. در سال 1946 وی مطالبی را با موضوع "ایمان من" منتشر کرد و در آن به بیان ارتباط علم و دین پرداخت و دلایل اعتقاد وی به خدا را توضیح داد. در سال 1958 دکتر هس خود را بازنشست کرد و بیشتر به مطالعه شخصی می‌پرداخت.

مهمترین دستاورد دکتر هس به سال‌های 1911 تا 1913 بر می‌گردد، تحقیقاتی که وی در این سال‌ها انجام داده بود موجب شد تا در سال 1936 جایزه نوبل فیزیک را بدست آورد. در آن دوران، میزان تابش یون‌های باردار به جو زمین بصورت یک معما برای فیزیکدانان باقی مانده بود. آن زمان، فرض بر آن بود که هرچه منبع تابش از زمین فاصله بیشتری بگیرد از میزان تابشی که در زمین دریافت می‌شود کاسته می‌شود. الکتروسکوپ‌هایی که در آن زمان استفاده می‌شدند، قادر نبودند، میزان این پرتوها را بدرستی تشخیص دهند. سپس دکتر هس برای کشف این راز نخست الکتروسکوپ‌های ساخته شده را بهبود بخشید و در نقاط مختلف زمین به اندازه گیری میزان پرتوهای دریافتی پرداخت. در خلال این آزمایش‌ها تصمیم گرفت با یک بالون تا ارتفاع 5.3 کیلومتری بالا رود و از آنجا میزان پرتوهایی دریافتی را اندازه گیری کند. انجام اینکار با بالن در روز و شب خطرات بسیاری به همراه داشت که وی با شجاعت تمام آن‌را انجام داد.

نتایج دقیق دکتر هس بعد از مدتی منتشر شد و نشان داد که میزان پرتوها تا یک کیلومتر اول کاهش چشمگیری نمی‌کند، اما از یک تا پنج کیلومتری سطح دریا میزان پرتوها به صورت قابل ملاحظه‌ای افزایش می‌یابند. همچنین وی این نتیجه‌گیری مهم را ارائه کرد که پرتوها از خارج از جو زمین تابیده می‌شوند و منشا آن‌ها خارج از جو زمین است. در سال 1925 یک دانشمند دیگر به نام رابرت اندرو میلیکان این نظریه دکتر هس را اثبات کرد و نام پرتوهای کیهانی را برای این پرتوها انتخاب کرد. دستاوردهای علمی دکتر هس در خصوص پرتوها مسیر جدیدی در علم را روشن کرد که دانشمندان در ادامه این مسیر توانستند برپایه دستاوردهای وی فیزیک ذرات و فیزیک هسته‌ای را گسترش دهند. دکتر هس در سال 1936 بخاطر دستاوردهای علمی‌اش در خصوص پرتوهای کیهانی و فیزیک ذرات به همراه دکتر کارل دیوید اندرسون موفق به دریافت جایزه نوبل فیزیک  شد.

سرانجام دکتر ویکتور فرانسیس هس در تاریخ 17 دسامبر سال 1964 و در 81 سالگی دیده از جهان فروبست.