۹ دی: سالگرد مرگ ژآن باپتیست ون هلمونت شیمیدان و پزشک سرشناس بلژیکی

۳۷۰ سال پیش در چنین روزی یعنی ۳۰ دسامبر سال ۱۶۴۴ ژآن باپتیست ون هلمونت دانشمند سرشناس بلژیکی فوت کرد. شهرت این دانشمند بزرگ بخاطر شناسایی وجود گازها در طبیعت است. وی که پدر علم شیمی گاز شناخته می‌شود، اولین کسی است که از واژه‌ی گاز استفاده کرده است.

  ژآن باپتیست ون هلمونت در تاریخ ۱۲ ژآنویه سال 1580 در یک خانواده‌ی پر جمعیت متولد شد. پدرش از افراد با نفوذ شهر بروکسل بود و در شورای شهر فعالیت می‌کرد. بعد از سپری کردن تحصیلات در مقاطع پایه وارد دانشگاه لوون شد، در این دانشگاه چندین بار رشته تحصیلی خود را تغییر داد، اما در نهایت داروسازی را برگزید و تحصیلاتش را در این رشته ادامه داد. با این حال وی، به یکباره تحصیل را رها کرد و شروع به مسافرت به کشورهای اروپایی نظیر سویس، ایتالیا، فرانسه و انگلستان کرد. بعد از مدتی به کشورش بلژیک بازگشت و تحصیلاتش را ادامه داد و از دانشگاه لوون در سال 1599 فارغ التحصیل شد. در سال‌های ۱۶۰۶ تا ۱۶۰۹ و در خلال دوران شیوع گسترده‌ی طاعون در اروپا، دانشجوی رشته پزشکی شد و توانست دکترا بگیرد.

ژآن باپتیست ون هلمونت اولین کسی است که از واژه‌ی گاز استفاده کرد و وی را پدر علم شیمی گاز می دانند. شیمی گاز علمی است که در آن به مطالعه خصوصیات فیزیکی و شیمیایی گازها می‌پردازند و اوج شکوفایی آن به قرون ۱۷ ِ ۱۸ و اوایل قرن ۱۹ میلادی باز می‌گردد که بسیاری از گازهای شناخته شده در این دوران شناسایی شدند. عقاید علمی ون هلمونت بر اساس آنچه به جای مانده است پر از تناقضات است. از یک سو وی از پیروان علوم قدیم یاتروشیمی است و عقاید پاراسلسوس را تایید می‌کرده و از سوی دیگر همین عقاید را به چالش می‌کشیده و موافق آزمایش و تحقیق و تفکرات نوین همانند گالیله، ویلیام هاروی و فرانسیس بیکون بوده است. یاتروشیمی شاخه‌ای از علم پزشکی و داروسازی بوده که در قرن شانزدهم و هفدهم میلادی به وجود آمد و افرادی چون پاراسلسوس در این زمینه فعالیت کردند. این علم با روی کار آمدن نظریات جدید در زمینه شیمی و داروسازی به کلی مطرود شد.

مهمترین خصوصیت ون هلمونت دقت و صبر وی در انجام آزمایشات علمی و اجرای مشاهدات دقیق بود که گاها بعضی از آزمایشات وی تا حدود ۵ سال و بلکه بیشتر نیز ادامه می‌یافت و همین دقت بالا و صبر در ثبت مشاهدات باعث کشف وجود گازها در طبیعت شد. در آن دوران تصور بر این بود که گیاهان جرم خود را از خاک بدست می آورند اما ون هلمونت این فرضیه را به چالش کشید و دست به انجام آزمایشات بسیاری زد. وی گیاهی را در یک محیط با جرم خاک مشخص به مدت ۵ سال پروش داد و تمام وضعیت رشد گیاه را مورد مطالعه قرار داد سپس وزن گیاه و وزن خاک را در محیط آزمایشی خود بررسی کرد و بخاطر این موضوع که جرم خاک در این مدت تغییر نکرده بود ادعا کرد که گیاهان جرم خود را از آب بدست می آورند و نه خاک. البته این ادعا تا حدودی صحت دارد چراکه در آن دوران هنوز گازها و فرایندهای شیمیایی آن‌ها کشف نشده بود و خود وی سالیان بعد برای نخستین بار از واژه‌ی گاز استفاده کرد و وجود این حالت از ماده در طبیعت را اعلام کرد.

ژان باپتیست ون هلمونت در تاریخ ۳۰ دسامبر سال ۱۶۴۴ و در 64 سالگی دیده از جهان فروبست.