۹ بهمن: تولد محمد عبدالسلام فیزیکدان سرشناس پاکستانی

۸۹ سال پیش در چنین روزی یعنی ۲۹ ژآنویه‌ی ۱۹۲۶ محمد عبدالسلام فیزیکدان سرشناس پاکستانی متولد شد. وی یکی از سرشناسترین فیزیکدانان پاکستان و جهان به شمار می‌رود که عمده‌ی شهرت وی بخاطر تشریح و فرمول‌بندی واحدی است که برای نیروی الکترو مغناطیس و نیروی هسته‌ای ضعیف در قالب نظریه وحدتِ بزرگ ارائه کرده است و به همین خاطر نیز جایزه نوبل فیزیک سال ۱۹۷۹ را به خود اختصاص داد.

 

 محمد عبدالسلام در یک خانواده خوشنام و مسلمان پاکستانی در پنجاب متولد شد. زمانی که تنها ۱۴ سال سن داشت توانست بالاترین نمره‌ای که تا آن زمان کسی در امتحان وروردی دانشگاه پنجاب کسب کرده بود را بدست بیاورد و با کمک آن بورسیه کامل تحصیلی دریافت کرد. محمد عبدالسلام به ادبیات انگلیسی و اردو بسیار علاقه داشت اما خیلی زود تصمیم گرفت تا در دانشگاه پنجاب به تحصیل در رشته ریاضیات بپردازد. بخاطر مهارتی که سلام در زبان انگلیسی داشت معلمان وی تلاش کردند تا وی را متقاعد کنند در رشته ادبیات انگلیسی ادامه تحصیل دهد و معلم زبان انگلیسی شود اما سلام تصمیم گرفت تا در ریاضیات به عنوان رشته اصلی ادامه دهد.

وی در سال چهارم تحصیل اولین مقاله علمی خود را در خصوص مسئله ریاضی سرینیواسا رامانوجن، ریاضیدان نابغه هندی ارائه کرد. محمد عبدالسلام که به سلام شهرت داشت در سال ۱۹۴۴ توانست کارشناسی خود در رشته ریاضیات را کسب کند. بعد از پایان دوره کارشناسی پدر محمد از وی درخواست کرد تا یک شغل دولتی را انتخاب کند، وی نیز به احترامِ پدر تلاش کرد تا در راه آهن ملی هند کاری پیدا کند که البته با درخواست وی بخاطر رد شدن در معاینه چشم موافقت نشد. در کنار این مشکل سلام بخاطر سن بسیار کمی که داشت نمی‌توانست شغلی پیدا کند و با درخواست‌های وی مخالفت می‌شد. سرانجام سلام تصمیم گرفت در شرایطی که نمی‌تواند کاری پیدا کند به تحصیل در مقطع کارشناسی ارشد ادامه دهد و برای همین هدف نیز وارد دانشگاه دولتی لاهور شد و در سال ۱۹۴۶ توانست کارشناسی ارشد خود را نیز به پایان برساند و همزمان بورسیه تحصیلی در کالج سنت جانز کمبریج را کسب کند. در سال ۱۹۵۰ عبدالسلام توانست جایزه اسمیت را بخاطر دستاوردهای مهمش در فیزیک به عنوان کسی که هنوز حتی وارد دوره دکترا نشده، کسب کند.

سلام سرانجام توانست از لابراتوار کوندیش دکترای فیزیک نظری خود را در حالی کسب کند که رساله دکترای وی شامل تحقیقات فاندمنتال و گسترده‌ای در خصوص کوانتوم الکترودینامیک بود. این تحقیقات بسیار فراتر و گسترده از یک رساله دکترا محسوب می‌شوند و بیشتر شبیه یک کار تحقیقاتی بین المللی و همه جانبه هستند. در سال ۱۹۵۱ و زمانی که هنوز دکترای خود را به پایان نرسانده بود مقاله‌ای را در خصوص بعضی از دستاوردهایش منتشر کرد که این مقاله مورد ستایش بسیاری از دانشمندان آن زمان قرار گرفت و جایزه‌ی آدام را برای وی به همراه داشت. جایزه ادام یکی از معتبرترین جایزه‌های علمی در دنیاست که توسط دانشگاه کمبریج اهدا می‌شود. در خلال دوره دکترا اساتید سلام تحقیقی را به وی تخصیص دادند و به او حدود ۱ سال وقت دادند تا در خصوص مسئله‌ای پیچیده که حتی ذهن دانشمندان بزرگی نظیر پل دیراک و ریچارد فریمن را به چالش کشیده بود را حل کند، و در حالی که هیچ یک از اساتید سلام انتظار نداشتند که وی بتواند این مسئله را حل کند، بعد از گذشت تنها ۶ ماه سلام توانست پاسخ را پیدا کند و زمانی که راه حل خود را به لابراتوار کوندیش ارائه کرد به شدت مورد توجه دانشمندان بزرگی نظیر پل دیراک،‌ هانس بس و رابرت اوپنهایمر قرار گرفت. در همان سال محمد عبدالسلام توانست دکترای خود را دریافت کند و بعد از پایان تحصیلات به کشورش بازگشت و در دانشگاه دولتی پنجاب به تدریس مشغول شد.

سلام، در خلال سال‌های ۱۹۶۰ تا ۱۹۷۴ میلادی  مشاور ارشد علمی دولت پاکستان بود و نقش بسیاری در شکل گیری زیرساخت‌های آموزشی و علمی در کشور پاکستان ایفا کرد. سلام کسی بود که توانست علم فیزیک هسته‌ای را در کشور نه تنها پایه‌ریزی کند بلکه توانست آن‌را به بلوغ برساند و دانشمندان بسیاری را پرورش داد. در کنار فیزیک هسته‌ای سلام کسی بود که زیرساخت‌های علوم فضایی پاکستان را پایه ریزی کرد و سازمان فضایی پاکستان را شکل داد و زیرساخت‌های لازم برای گسترش و کاربرد این دانش در کشور پاکستان را بوجود آورد. از محمد عبدالسلام به عنوان پدر علمی کشور پاکستان یاد می‌شود. سلام در کنار فعالیت برای ایجاد زیرساخت‌های علمی در کشور پاکستان دستاورد‌های مهم علمی بسیاری نیز از خود برجای گذاشت که می توان به مدل پاتی-سلام ، مگنتیگ فوتون ، مزون وکتور و تئوری وحدت بزرگ اشاره کرد که این تئوری جایزه نوبل فیزیک را برای وی به همراه داشت. در ایران نیز کتابخانه دانشکده فیزیک دانشگاه صنعتی شریف به نام این مرد بزرگ نامگذاری شده است.

محمد عبدالسلام سرانجام در تاریخ ۲۱ نووامبر سال ۱۹۹۶ و در ۷۰ سالگی دیده از جهان فروبست. وی نه تنها به جهت رتبه علمی و اعتبار جهانی بخاطر دستاوردهای علمی مورد احترام است بلکه بخاطر تلاش‌های بسیار زیادی که برای گسترش دانش در کشورش انجام داده است مورد احترام همگان است.