تعداد اسپرم شما چقدر است؟

اگر اختلالی در مسیر مجاری منی‌بر وجود داشته باشد دیگر اسپرم‌ها به خارج از بدن منتقل نمی‌شوند و موقع آزمایش اسپرمی دیده نمی‌شود.

  
ناباروری تعریف مشخصی ندارد؛ ولی از نظر علمی اگر زوجی تا یک سال بعد از ازدواج، از هیچ روش پیشگیری از بارداری استفاده نکنند و بارداری هم اتفاق نیفتد به این زوج نابارور می‌گویند. البته زنان بالای 35 سال نباید یک سال منتظر بمانند. این مدت برای خانم‌های بالای 35 سال به 6 ماه کاهش می‌یابد. به‌هرحال باید مشخص شود علت ناباروری از طرف خانم است یا آقا؟ برای این کار قبل از این که بررسی‌های تخصصی برای زن انجام شود، بررسی مرد شروع می‌شود. چون آزمایشی ساده و ارزانقیمت به نام اسپرموگرام وجود دارد که اطلاعات خوبی به پزشک می‌دهد. در این مطلب می‌خواهیم به کم و کیف آزمایش اسپرموگرام بپردازیم:

10 تا 15 درصد از زوج‌ها نابارورند. ناباروری در 50 درصد موارد مربوط به زن و در 50 درصد موارد مربوط به مردان است. آزمایش اسپرموگرام تمام شبهه‌ها درباره ناباروری مرد را از بین می‌برد. انجام آزمایش بسیار راحت است و می‌توان آن را در خانه یا آزمایشگاه انجام داد. اگر آزمایش در خانه انجام شود، حتما باید ظرف مدت 30 دقیقه مایع منی جمع‌آوری‌شده را به آزمایشگاه رساند؛ چون مدت زنده ماندن اسپرم‌ها و فعالیت آنها خارج از بدن زیاد نیست و خیلی زود باید آزمایش‌های مربوط به آن در آزمایشگاه انجام شود. البته برای دادن جواب قطعی درباره کمیت و کیفیت اسپرم ها، این آزمایش لازم است دو بار و به فاصله 4 هفته انجام شود. البته گاهی ممکن است جواب آزمایش کاذب باشد، چون موارد زیادی است که باعث می‌شود جواب اسپرموگرام اشتباه شود و پزشکان باید چنین مواردی را مد نظر قرار دهند.

کدام اسپرموگرام مشکوک است
اگر در جواب آزمایش تعداد اسپرم‌ها حداقل 20 میلیون در یک میلی‌لیتر و حداقل 50 درصد از اسپرم‌ها شکل طبیعی داشته باشند و حرکت روبه جلو آنها 30 درصد گزارش شود می‌توان گفت جواب آزمایش خوب است؛ ولی اگر هر یک از مواد گفته شده کمتر از این مقدار باشد می‌تواند باعث ناباروری در مرد شود. کم بودن مقادیر فوق در علم پزشکی الیگو اسپرم نام دارد. ولی مشکل اساسی در ناباروری مردان وقتی است که اصلا اسپرمی وجود نداشته باشد یا به اصطلاح فرد دچار آزواسپرمی باشد، اما سوال این است که کدام مردان دچار آزواسپرمی هستند؟

بعد از این که آزواسپرمی تائید شد، با شرح‌حال و معاینه بیمار باید به علت اصلی دست یافت. چون آزواسپرمی دلایل زیادی دارد. مثلا اگر بیمار ورزشکار بخصوص بدنساز باشد، احتمالی که مطرح می‌شود مصرف هورمون‌هاست. متاسفانه هورمون‌هایی که ورزشکاران برای عضله‌سازی استفاده می‌کنند بتدریج باعث ناباروری می‌شود. موضوع بعدی استفاده از مواد مخدری مانند ماری‌جواناست که این روزها استفاده از آن در جوانان زیاد گزارش می‌شود. ماری‌جوانا علاوه بر ناباروری باعث ناتوانی جنسی در مردان نیز می‌شود. شغل بیمار (مشاغلی هستند که به بافت بیضه آسیب می‎رسانند؛ مثلا مشاغلی که بیمار مجبور است به مدت طولانی در محیطی بسیار گرم قرار گیرد و گرمای زیاد به بافت بیضه آسیب می‌رساند) و داروهایی که بیماران به دلیل مشکل‌شان باید مصرف کنند نیز باید مد نظر قرارگرفته شود.

به طور کلی علت آزواسپرمی را می‌توان در سه گروه بررسی کرد:
علتی که مربوط به بیضه است که معمولا نمی‌توان کار چندانی برای بیمار انجام داد. علتی که خارج از بیضه است و مربوط به عواملی است که در مسیر مغز به بیضه هستند و عملکرد آن را کنترل می‌کنند و علت آخر مسیری که بعد از بیضه قرار دارد، یعنی اختلال در مسیر عبور مایع منی.

علت آزواسپرمی قبل از بیضه
عملکرد بیضه وابسته به غده‌ای به نام هیپوفیز در مغز است که ترشح دو هورمون ال‌اچ و اف‌اس‌اچ را به عهده دارد. اگر این دو مشکل داشته باشند، عملکرد بیضه‌ها دچار مشکل خواهد شد و دیگر نمی‌توانند اسپرم بسازند. این مشکل را اغلب در مردانی می‌بینیم که هورمون تستوسترون اضافی وارد بدن می‌کنند که درباره آن توضیح دادیم (هورمون اضافی اثر مهاری روی هیپوفیز دارد و باعث کوچکی بیضه‌ها هم می‌شود). مورد بعدی بیماری‌هایی است که باعث کم‌کاری غده هیپوفیز می‌شود. و مورد آخر مردانی هستند که سطح پرولاکتین خون‌شان بالاست.

علت آزواسپرمی مربوط به بیضه
اگر علت آزواسپرمی در بیضه باشد مشکل بیمار بسیار جدی‌تر است. کودکانی که دچار بیضه نزول ‌نکرده‌اند و به‌موقع درمان نشده‌اند، افرادی که به علت بیماری سرطان و بدخیمی در بدن تحت شیمی‌درمانی یا پرتودرمانی قرار گرفته‌اند، افرادی که دچار عفونت در بیضه شده‌اند (مانند ابتلا به بیماری اوریون) یا ضربه‌ای محکم به بیضه وارد شده و... دچار آزواسپرمی می‌شوند.

علت آزواسپرمی مربوط به اختلال در مجاری منی‌بر
اگر اختلالی در مسیر مجاری منی‌بر وجود داشته باشد دیگر اسپرم‌ها به خارج از بدن منتقل نمی‌شوند و موقع آزمایش اسپرمی دیده نمی‌شود. این اتفاق در وازکتومی نیز دیده می‌شود که به دلیل بسته شدن مجرای وازودفران اسپرم‌ها از بدن مرد خارج نمی‌شود. بیماری‌های عفونی، بخصوص بیماری‌های آمیزشی، ممکن است باعث وجود انسداد در مجرا شود.

آزواسپرمی درمان دارد؛ مگر این که....
درمان عللی که مربوط به بیضه است همان‌طور که ذکر شد راه‌حلی ندارد. معمولا برای اطمینان از این که علت آزواسپرمی مربوط به بیضه است از بافت بیضه بیوپسی یا نمونه‌برداری به عمل می‌آید، ولی اگر در بررسی‌ها مثلا مشخص شود کمبود هورمون ال‌اچ یا اف‌اس‌اچ هیپوفیر باعث آزواسپرمی شده است با جبران این دو هورمون می‌توان باروری را برگرداند. همچنین بهتر است مردانی که تحت پرتودرمانی یا شیمی‌درمانی قرار می‌گیرند، قبل از آن مقداری از اسپرم‌هایشان را در بانک اسپرم ذخیره کنند. اگر انسدادی رخ داده باشد می‌توان با جراحی انسداد را برطرف کرد. در مواقعی که بیمار به طور مادرزادی مجاری منی‌بر ندارد، می‌توان برای ایجاد باروری به کمک سرنگ اسپرم‌ها را از بیضه استخراج کرد. گاهی هم با تجویز دارو و جراحی می‌توان کیفیت اسپرم را تا حدودی ارتقا داد. البته اگر تعداد، شکل و حرکت رو به جلوی اسپرم‌ها کافی نباشد تقریبا ناممکن است بارداری اتفاق بیفتد. برای این گروه از مردان می‌توان روش بارداری به طریق لقاح مصنوعی را پیشنهاد کرد، اما جای امید است که امروزه جز در موارد خاص امکان بازگرداندن باروری بسیار بالاست.