مروری بر رویداد های مهم تاریخ امروز ایران و جهان ( 19 خرداد ماه برابر با 9 ژوئن )

مروری بر رویداد های مهم تاریخ امروز ایران و جهان ( 19 خرداد ماه برابر با 9 ژوئن )

 امروز 19 خرداد برابر با 9 ژوئن تقویم میلادی است. روزی که در تاریخ آبستن وقایع و اتفاقات زیادی در ایران و جهان بوده است. به مرور برخی از این وقایع می‌پردازیم.
  
630 - روزی که «شهربراز» ژنرال مشهور ایرانی کشته شد

نهم ژوئن سال 630 میلادی اسپهبد شهربراز (شهروراز) ژنرال مشهور ایرانی و فاتح مصر در شهر تیسفون کشته شد. وی پس از مرگ مرموز (احیانا قتل) اردشیر سوم شاه 9 ساله ایران عملا به مدت 44 روز امور سلطنت ایران را به دست گرفته بود تا امپراتوری ما را از خطر اضمحلال برهاند. این ژنرال بود که اورشلیم و دمشق را از روم شرقی پس گرفته، صلیبی را که مسیح بر آن مصلوب شده بود به تیسفون (مدائن) منتقل کرده، مصر را متصرف شده و در اسکندریه، پادگان ایرانی را ساخته و مقام اداری گمارده بود. محبوبیت این ژنرال در جامعه ایران آن زمان باعث تحریک احساس بخل و حسد خسرو پرویز (شاه وقت) نسبت به او شده بود و نقشه برکناری، تبعید و حتی قتلش را کشیده بود که این خبر در جریان جنگ ایران با ارتش هراکلیوس امپراتور روم شرقی به گوش او رسید و وی را سست کرد و بعدا تا پایان کار خسرو پرویز عملا خود را منزوی ساخته بود.
    

نگاره شهربراز روی سکه

پس از قتل خسرو پرویز و پایان حکومت قباد دوم جانشین او، بزرگان کشور با این شرط با پادشاهی پسر خردسال قباد دوم موافقت کردند که شهربراز نایب السلطنه شود و او پذیرفت. شهربراز با هراکلیوس صلح کرد ولی خیلی زود متوجه شد که کشور دچار بی نظمی و در آستانه هرج و مرج کامل است و هر صاحب قدرت، خودسرانه اجرای مقررات را به دست گرفته است و مسئله راه حلی جز توسل به روش نظامی (انجام مقررات، بی چون و چرا) ندارد و از بزرگان کشور خواست که قدرت را به طور کامل تا زمانی که مسائل حل شوند به او بسپارند و سازمانهای اداری و فرمانداری ها به افسران ارتش واگذار شوند که بزرگان چون منافع خودرا در خطر دیدند زیر بار نرفتند ولی شهربراز با تکیه بر ارتش به مخالفت آنان اعتنا نکرد. اندکی بعد و به گونه ای ناگهانی، شاه خردسال که نام اردشیر سوم بر او گذارده شده بود درگذشت و شهربراز قدرت کامل را به دست گرفت که بزرگان شایع کردند که او اردشیر خردسال را کشته است (برخی از مورخان رومی این اتهام را تایید کرده و شهربراز را عامل مرگ اردشیر نوشته اند). این شایعه قاطبه مردم و برخی از افسران جزء پادگان تیسفون را خشمگین کرد و در یک فرصت مناسب (با تطبیق تقویمها؛ در نهم ژوئن سال 63 میلادی) شهربراز را از میان برداشتند و با قتل شهربراز سقوط امپراتوری ساسانیان تسریع شد.

1807 - اتحاد ایران و فرانسه (پیمان فینکِن اشتاین) و ورود تهران به میدان رقابت و دشمنی قدرت ها

نهم ژوئن 1807 و در اجرای پیمان امضاء شده در چهارم ماه می آن سال در کاخ فینکِن اشتاین واقع در پروس میان فرانسه و ایران معروف به «فرانکو ـ پرژین الیانس»، ژنرال کلود ماتیو (کُنت گاردان) با پیام ویژه مورخ سی ام ماه 1807 ناپلئون عازم تهران شد ـ پیمانی که بیش از پیش، ایران را به میدان رقابت های استعماری و دشمنی های قدرت های اروپایی بایکدیگر کشانید؛ کوچکتر شد و آسیب فراوان دید. طبق این پیمان، ناپلئون بناپارت تمامیت ایران را برسمیت شناخت و منطقه قفقاز جنوبی و شرقی ازجمله گرجستان را [که در آن زمان، روسیه به تفلیس و باکو نیرو فرستاده بود] بخشی از قلمرو ایران اعلام کرد و قول داد که به ایران کمک کند تا روسیه را از قلمرو تاریخی خود براند، اسلحه و مستشار نظامی و کارشناس به ایران بفرستد. درعوض، ایران متعهد شد که با دولت لندن دوستی نداشته باشد و به فرانسه کمک کند تا هندوستان را از چنگ انگلستان خارج سازد و برای رسیدن به این هدف با سران قبایل پشتون (افغانهای ساکن جنوب شرقی و مشرق افغانستان امروز، پاکستان شمال غربی و غرب و منطقه کویته) به تفاهم برسد که در مساعی مربوط به برچیدن استعمار لندن در هندوستان همکاری کنند.

این پیمان، دولت لندن را دچار وحشت کرده بود. ناپلئون قبلا در لشکرکشی به مصر، 15 هزار نظامی به سوئز (بندر شمالی دریای سرخ) فرستاده بود تا به هندوستان بروند و به تیپو صاحب (حکمران مستقل بخشی از هند) که با انگلیسی ها می جنگید کمک کنند.

دولت لندن برای مذاکره با دولت تهران پیرامون پیمان فینکِن اشتاین، سِر جان ملکُم را از هند روانه ایران کرد، ولی دولت تهران اجازه ورود به او نداد. ملکُم 29 دسامبر 1800 با دولت تهران پیمانی امضاء کرده بود که پیمان فیکن اشتاین عملا به آن پایان داده بود. طبق این پیمان که در کتب تاریخ معاهده «ژانویه 1801» نوشته شده است، دولت ایران متعهد شده بود که نه تنها از تعرّض پشتون ها به متصرفات دولت لندن در هندوستان جلوگیری کند بلکه مانع حملات قدرت های اروپایی [منظور روسیه و فرانسه] از طریق ایران به این سرزمین [هندوستان] شود. دولت تهران همچنین متعهد شده بود اجازه اقامت و فعالیت نامحدود در بنادر ایران به بازرگانان انگلیسی و هندی تبعه انگلستان بدهد و از چند نوع کالای انگلیسی (با ذکر نوع کالا) عوارض کمرگ دریافت نکند و در عوض، انگلستان به ایران اسلحه و مستشار نظامی بفرستد. انگلیسی ها بعدا با کشیدن خط مرزی «دوراند» و تقسیم قبایل پشتون [که اینک در پاکستان مسئله ساز شده اند] نگرانی خود از تعرّض به هندوستان را برطرف کردند.
   
با صلح تیلیست (آشتی ناپلئون با تزار روسیه در جولای 1807 و در جریان جنگ 1813 ـ 1804 ایران و روسیه)، بخش اصلی پیمان فینکن اشتاین کان کم یکن شد، ژنرال گاردان و مستشاران نظامی فرانسه ایران را ترک کردند و زمینه از سرگیری فعالیت های دولت لندن در تهران هموار شد که منجر به امضای معاهده 12 مارچ 1809 ایران و انگلستان گردید که بموجب آن دولت ایران پذیرفت که به جنگ با روسیه ادامه دهد و با فرانسه (دولت ناپلئون) و دولت های متخاصم انگلستان روابط دیپلماتیک عادی نداشته باشد. تاریخنگاران این معاهده را نشانه عمق ضعف تحلیل و ناآگاهی دولت تهران و بی توجهی به عواقب کار و قضاوت تاریخ خوانده و برخی هم آن را ننگین و شرم آور توصیف کرده اند. این تاریخنگاران نوشته اند که آشتی ناپلئون با تزار در تیلسیت بدون در نظرآوردن پیمان فینکن اشتاین یک بار دیگر بر فرضیه ماکیاولی (جدایی سیاست از اخلاق) صحه گذارد.

1822 - چارلز گرام مخترع دندان مصنوعی این اختراع خود را به ثبت داد.

1287 - شورش مردم تبریز علیه خودکامگی محمدعلی شاه قاجار

در نوزدهم خرداد 1287 ش برابر با 9 جمادی الاول 1326 ق، انجمن ایالتی تبریز، تلگرافی به انجمن‏های ولایتی و علمای نجف ارسال داشت که مفاد آن یادآور سوء نیت شاه در ویران ساختن بنیان مشروطه و خیانت به ملت بود. دسیسه‏ ها و نیرنگ‏های محمدعلی شاه، مردم تبریز را مطمئن ساخته بود که شاه قاجار، هدفی جز سرکوب آزادی خواهان ندارد. از این روی، مردم این شهر در قبال اقدامات شاه، واکنش شدیدی از خود نشان دادند. قطع خطوط تلگراف از طرف دولت که تنها راه برقراری تبریز به تهران بود، بدگمانی مردم را افزود. همچنین تلگراف محمدعلی شاه نیز که بار دیگر به دروغ او را پایبند مشروطه و هوادار مجلس معرفی می‏کرد خشم مردم را بیشتر برانگیخت. از این رو، شورش فراگیر در شهر شکل گرفت که به محاصره این شهر و وقایع متعددی انجامید.

محمد علی شاه

1302 - استیضاح دولت مستوفی الممالک از سوی آیت‏ اللَّه سیدحسن مدرس

مدتی پس از کودتای رضاخان در سوم اسفند 1299 دوره چهارم مجلس شورای ملی افتتاح شد و در این دوره نیز، شهید حسن مدرس به نمایندگی مجلس انتخاب گردید. او برای جلوگیری از قدرت یافتن سردار سپه، قصد داشت تا با استیضاح و برکناری مستوفی الممالک، صدراعظم احمد شاه قاجار، فردی دیگر را برای صدراعظمی روی کار بیاورد. آیت‏اللَّه مدرس علاوه بر استیضاح مستوفی‏الممالک درباره رویه سیاست خارجی، این نخست‏وزیر را دارای قدرت کافی برای مقابله و مبارزه و جلوگیری در برابر تندروی‏های سردار سپه ندانست و او را به شمشیر مرصّع و تزئینی تشبیه کرد که تنها در مجالس بزم به کار می‏رود در حالی که برای ایستادگی در برابر رضاخان، شمشیر برنده و تیز لازم است. پس از برکناری مستوفی الممالک، مردم که به وی حُسن‏ظن داشتند از مدرس به خاطر استیضاح انتقاد کردند. بعدها معلوم شد مخالفت مدرس و اکثریت مجلس، به دلیل حفظ منافع ملت و جلوگیری از قدرتِ خطرناک رضاخان بوده است.

آیت الله مدرس

1862 - لغو قانون برده‏داری در امریکا توسط آبراهام لینکُلْن

هنگامی که آبراهام لینْکُلْن، در سال 1860م به ریاست جمهوری امریکا انتخاب شد، شعار تبلیغاتی خود جهت مبارزه با برده‏داری را دنبال کرد. این امر، خشم ایالت جنوبی امریکا را که طرفدار برده‏داری بودند برانگیخت، از این رو، به تشکیل اتحادیه جدید و خودمختاری اقدام کردند. در این حال جنگ بین ایالات شمالی و جنوبی آغاز شد و طرفداران بردگی علیه مخالفان آن به نبرد پرداختند. در گرماگرم جنگ‏های امریکا، در نهم ژوئن 1862م، به ابتکار آبراهام لینکلن و به دستور کنگره دولت‏های متحد شمالی امریکا، رژیم برده‏داری و خرید و فروش زنان و مردان سیاه پوست، با نام کنیز و غلام در کلیه ایالات شمال امریکا لغو شد. در ادامه این امر، لینکلن، اعلامیه معروف آزادی بردگان را در سراسر امریکا صادر کرد و باعث شورش سیاهان علیه اربابان سفید پوست خود گردید. این امر سرانجام باعث شکست طرفداران برده‏داری و لغو بردگی در سراسر امریکا شد.

آبراهام لینْکُلْن

1896 - اختراع آنتن امواج صوتی توسط گولیلمو مارکونی

گوگلیلمو مارکونی (به ایتالیایی: ‎Guglielmo Marconi‏) (۲۵ آوریل ۱۸۷۴ - ۲۰ ژوئیه ۱۹۳۷) مهندس برق ایتالیایی و دریافت‌کننده جایزه نوبل بود که سیستم بی‌سیم تلگرافی یا همان رادیو را اختراع کرد. مارکونی رئیس فرهنگستان ایتالیا و عضو شورای عالی فاشیستی ایتالیا بود.

گوگلیلمو مارکونی

در دسامبر سال ۱۹۰۱ او توانست فرضیه امواج رادیویی که تحت تأثیر چرخش زمین و در مدار آن قرار نمی‌گرفتند را اثبات کند. او با بیان این فرضیه اقدام به مخابره کردن اولین سیگنالهای امواج رادیویی در اقیانوس اطلس میان پولدهو[، کورن وال و سنت جونز، نیوفوندلند به فاصله ۲۱۰۰ مایلی مخابره کرد.

سالهای ۱۹۰۲ تا ۱۹۱۲ او اختراعات دیگری را به ثبت رساند. در ۱۹۰۲ در طول سفر دریایی خود به فیلادلفیای آمریکا تأثیرات روشنایی روز و ارتباط مستقیم آن با ارتباطات و امواج بی سیم را کشف کرد و در همان سال امتیاز ردیاب مغناطیسی خود را که پس از آن تبدیل به گیرنده استاندارد امواج رادیویی شد ثبت نمود. این گیرنده برای سالهای طولانی یک الگوی استاندارد و جامع بود.

1952 - نطق تاریخی دکتر مصدق در دادگاه لاهه

19 خرداد سال 1331 (9 ژوئن 1952) روزی است که دکتر محمد مصدق رئیس دولت وقت در دادگاه جهانی لاهه نطق تاریخی خودرا در دفاع ازایرانیان ایراد کرد و وجدان جهانیان را متوجه نقض حقوق ملل ضعیف ساخت.

دکتر مصدق در این نطق گفت که وجدان جهانیان نباید اجازه دهد که حقوق ملل ضعیف پایمال شود؛ جهانیان باید از ملل کوچکتر که برای احقاق حقوق خود و استفاده از حاکمیت ملی و استقلال بپا می خیزند در برابر دولتهای دارای قدرت نظامی، تبلیغاتی و نفوذ سیاسی وسیع دفاع کنند. ما ـ ایرانیان ـ کاری جز گرفتن حق مسلم خود نکرده ایم.

در جلسه دادگاه جهانی ـ عکس از ICJ

دکتر مصدق قضات دادگاه لاهه را از آلوده کردن خود به سیاست برحذر داشت و اشاره کرد که قاضی باید حق را از زورگو و غاصب آن بگیرد نه جانب طرف برتر را.
    
دکتر مصدق پس از ایراد نطق طولانی خود، دفاع قضایی از حقوق ایران در برابر شکایت انگلستان را به پروفسور رولنRolin ــ حقوقدان بلژیکی که به وکالت از ایران انتخاب شده بود سپرد.
    
دکتر مصدق بعدا در یک مصاحبه مطبوعاتی در پاسخ به پرسش یک روزنامه نگار درباره میزان امید او به سازمانهای بین المللی از جمله دادگاه لاهه، خواستار اصلاح منشور ملل و واگذاری تصمیم گیری ها، از شورای امنیت به مجمع عمومی سازمان ملل شد و گفت که سازمان ملل باید تنها «دمکراسی» ها را به عضویت بپذیرد نه هر دولت را. دولت یک کشور غیر دمکراتیک می تواند عضو ناظر باشد، نه صاحب رای، «دمکراسی» یک حق است و حقوق انسان باید رعایت شود و محترم باشد و ناقض این حقوق به مجازات برسد تا این مجازات وسیله تنبّه باشد.

پیش از رسمیت یافتن جلسه دادگاه جهانی نصرالله انتظام دیپلمات ایرانی با مصدق نجوا می کند ـ عکس از ICJ

پروفسور رولن (بلژیکی) وکیل قضایی ایران در کنار مصدق در جلسه دادگاه جهانی(ICJ)

1962 - آتش‏‌سوزی بزرگ دانشگاه الجزیره و نابودی 500 هزار جلد کتاب نفیس

در نهم ژوئن 1962م بر اثر آتش‏سوزی بزرگ دانشگاه الجزیره در پایتخت کشور الجزایر، بیش از پانصد هزار نسخه از کتاب‏های نفیس کتابخانه این دانشگاه از بین رفت. اکثر کتاب‏های سوخته شده، از منابع و مآخذ مهم وکم نظیر بودند. حریق دانشگاه الجزیره و کتابخانه آن توسط افراد ارتش سرّی فرانسه در الجزیره صورت گرفته بود. ارتش سری از نظامیان فرانسوی مخالف اعطای استقلال به الجزایر تشکیل شده بود. این حریق یکی از ده‏ها آتش‏سوزی بود که در این روز در الجزایر روی داد و در غالب آن‏ها، افراد ارتش سری فرانسه دست داشتند.

1980 - بنی صدر عزل شد

ابوالحسن بنی صدر نخستین رئیس جمهور در مصاحبه ای که 19 خرداد 1359 (نهم ژوئن 1980 و سه ماه و ده روز پیش از آغاز جنگ عراق و ایران) انتشار یافت گفت: "بدترین شکل اجرای حاکمیت، اعمال خشونت است.". وی اخطار کرد که در برابر عمل خلاف قانون دست روی دست نمی گذارد و آرام نمی نشیند. او گفت: " در جمهوری اسلامی، گروهی مایلند من رئیس جمهور باشم ولی آنان ـ خود ـ وظایف مرا انجام دهند. بنی صدر که یک سال بعد مجبور به فرار از ایران و اقامت در اروپا [فرانسه] شده است در این مصاحبه به زعم خود، «فرصت طلبان» را تهدید کرد و گفت که عده ای طالبند قدرت منحصرا در دست آنان باشد.
    

بنی صدر در سال 2014

درست یک سال بعد در خرداد ماه، روزنامه او، «انقلاب اسلامی» را توقیف کردند. کیهان در صفحه اول شماره 18 خرداد 1360 خود اظهارت بنی صدر درباره توقیف روزنامه انقلاب اسلامی را چاپ کرد که گفته بود که با توقیف روزنامه اش، کارنامه و پیام های او به صورت نوار و اعلامیه (بروشور) پخش خواهد شد [این صفحه اول کیهان در زیر کپی شده است]. سه روزبعد، کیهان خبر عزل بنی صدر از فرماندهی کل قوا (نیروهای مسلح) را در صفحه اول خود (شمار 21 خرداد 1360) چاپ کرده بود [که کپی این صفحه نیز در زیر آمده است]. کیهان نوشته بود که عزل بنی صدر از فرماندهی کل قوا به فرمان امام خمینی ـ ولی فقیه انجام شده است. همین روزنامه در صفحه اول شماره یکم تیرماه 1360 خود نوشت که 177 نماینده مجلس با شعار مرگ بر آمریکا، عدم کفایت سیاسی بنی صدر را تصویب کردند و امام وی را از ریاست جهموری عزل کرد. کیهان افزوده بود که بنی صدر که تحت تعقیب قرار گرفته فراری است. (این صفحه نیز در زیر کپی شده است).
   
در پی عزل و فرار بنی صدر برخی از کارکنان دفتراو (دفتر ریاست جمهوری) نیز بازداشت شدند. طولی نکشید که اعلام شد بنی صدر به پاریس گریخته و روزنامه انقلاب اسلامی را در آنجا منتشر می کند.

صفحه اول کیهان مورخ 18 خرداد 1360

صفحه اول کیهان مورخ 21 خرداد 1360

   
صفحه اول کیهان مورخ یکم تیرماه 1360

زادروزها

    ۱۶۷۲ - زادروز پتر یکم معروف به «پتر کبیر»، تزار و امپراتور روسیه
    ۱۸۴۳ - زادروز برتا سوتنر رمان‌نویس، فعال صلح‌طلب اهل اتریش، نخستین زن برندهٔ جایزه صلح نوبل

برتا سوتنر

    ۱۸۹۸ - زادروز کورتزیو مالاپارته نویسنده و خبرنگار ایتالیایی
    ۱۹۶۱ - زادروز مایکل جی فاکس بازیگر کانادایی

جانی دپ

    ۱۹۶۳ - زادروز جانی دپ هنرپیشه آمریکایی
    ۱۹۷۸ - زادروز میروسلاو کلوزه فوتبالیست آلمانی

میروسلاو کلوزه

    ۱۹۸۱ - زادروز ناتالی پورتمن بازیگر، تهیه‌کننده و کارگردان آمریکایی-اسرائیلی سینما و تلویزیون، برندهٔ جایزه اسکار
    ۱۹۸۴ - زادروز وسلی اسنایدر بازیکن تیم ملی فوتبال هلند و تیم گالاتاسرای

ناتالی پورتمن

    ۱۹۸۴ - مسعود شجاعی، فوتبالیست ایرانی.
    ۱۳۴۹ - امین حیایی، بازیگر ایرانی

امین حیایی

درگذشت‌ها

    ۶۸ - درگذشت نرون امپراتور روم
    ۱۸۷۰ - درگذشت چارلز دیکنز رمان‌نویس شهیر انگلیسی دورهٔ ویکتوریا

چارلز دیکنز

    ۱۹۵۹ - درگذشت آدولف وینداوس شیمیدان، طبیعی شناس آلمانی، برندهٔ جایزهٔ نویل شیمی ۱۹۲۸
    ۱۹۷۳ - درگذشت اریش فن مانشتاین فیلد مارشال آلمانی در دورهٔ رایش سوم

آدولف وینداوس

    ۱۹۷۴ - درگذشت میگل آنخل آستوریاس شاعر و نویسنده گواتمالائی
    ۱۹۹۴ - درگذشت یان تینبرگن اقتصاددان، برندهٔ اولین جایزه نوبل اقتصاد در سال

میگل آنخل آستوریاس

    ۱۳۸۶ - درگذشت پرویز ورجاوند، باستان‌شناس و سیاست‌مدار ایرانی

پرویز ورجاوند